Brengen genetici de mammoet, de dodo en de buidelwolf weer terug? Komt kernfusie er sneller dan velen denken? Het nut van sciencefiction als lesmateriaal. Een interview met pendelwinnaar Marieke Kuypers, en nog veel meer in dit nummer.

Het bericht Skepter 35.4 – Winternummer 2022 verscheen eerst op Skepsis Blog.

De Denk-fractie heeft woensdag uit protest geweigerd deel te nemen aan een herdenkingsmoment in de Tweede Kamer ter ere van de gebeurtenissen in Israël. Volgens hen het conflict breder is dan alleen de slachtoffers in Israël, gezien er ook slachtoffers in Gaza zijn.

Denk-fractie niet aanwezig bij Israël-herdenking in Tweede Kamer

Ontwerper en planetoloog Pascal Lee verbeterde een schets van een Marsbasis uit 1956 met de kennis van nu. Er zijn nogal wat verschillen… Een Marsbasis, toen ruimtevaart nog science fiction was 1956 was drie jaar voor de lancering van de Spoetnik-satelliet door de Sovjet-Unie, maar de sciencefiction beleefde in deze tijd zijn hoogtijdagen. Er waren …

Marsbasis, een concept uit 1956 en nu Lees meer »

Het bericht Marsbasis, een concept uit 1956 en nu verscheen eerst op Visionair.

Diverse Kamerleden hebben in het verleden geclaimd dat hun parlementaire werkkamer volstrekt lobbyvrij was – Femke Halsema (GroenLinks) bijvoorbeeld, en Ronald van Raak (SP). Of je dit geloofwaardig vindt, hangt sterk af van je definitie van lobbyen. Zo vond Femke Halsema haar nevenfunctie als voorzitter van de Vereniging Gehandicaptenzorg geen vorm van lobbyen. De Volkskrant vroeg zich over Van Raak af hoe consequent hij was: volstrekt lobbyvrij betekent immers ook geen vakbondsvertegenwoordigers over de vloer. Behoorlijk lastig als de nummer drie op de lijst van je partij – destijds Lilian Marijnissen – werkzaam is voor Abvakabo FNV.

Er blijkt dus wel wat licht te zitten tussen de dagelijkse Haagse lobbyrealiteit en de manier waarop Tweede Kamerleden daar naar buiten toe over praten. Zo riepen de volksvertegenwoordigers in 2015 minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem (PvdA) op het matje na berichten in NRC dat de ING had meegeschreven aan een wet. De bank leverde teksten aan die 350 miljoen euro belastingvoordeel opleverden. Lobbyisten lieten in diverse media weten dat belanghebbenden wel vaker suggesties aanleveren voor wetteksten, maar de Haagse kaasstolp was te klein. CDA, ChristenUnie, D66, GroenLinks, VVD, SGP en SP voelden minister Dijsselbloem aan de tand: ‘Klopt de berichtgeving en is dit gebruikelijk?’ klonk het eensgezind.

Een opvallende vraag, aangezien Kamerleden voor het antwoord alleen maar naar hun eigen fracties hadden hoeven kijken. Want naast ambtenaren op ministeries – die ze vooral moeten hebben als ze iets willen in een begrotingsvoorstel – bestoken lobbyisten ook Kamerleden met tekstsuggesties. Zo denken ze graag proactief mee over Kamervragen, moties, amendementen en schriftelijke inbreng.

Knip-en-plak Kamerwerk

In de gesprekken die Vrij Nederland met Kamerleden voert, is de constante stroom van informatie een regelmatig terugkerend thema. Lobbyisten vormen een vaste aanvoerroute van informatie, deels in de vorm van zogeheten lobbybrieven. ‘Er verschijnen soms kant en klare motieteksten in mijn mail, of suggesties voor schriftelijke inbreng,’ vertelt CDA-Kamerlid en sinds augustus partijleider Henri Bontenbal. De vriendelijke vingerwijzingen voor mogelijke Kamerinbreng wekken irritatie op bij het Kamerlid: ‘Ik voel me dan behandeld als een klein kind, alsof ik achterlijk ben.’

Een goede lobbyist zorgt daarom eerst dat er een bepaalde verstandhouding bestaat. Hoewel het wel voorkomt, heeft het gelijktijdig bestoken van allerlei Kamerleden met dezelfde suggesties weinig zin. ‘Maanden voor het debat wissel je al informatie uit, en als dat op prijs wordt gesteld, opper je pas de mogelijkheid om wat tekstsuggesties aan te leveren,’ vertelt voormalig D66-Kamerlid Bert Bakker, tegenwoordig eigenaar van public affairs-kantoor Meines Holla & Partners. Die suggesties lever je dan wel exclusief aan. ‘Geen partij denkt precies hetzelfde over een onderwerp, en daarnaast is het niet handig als een Kamerlid negatief verrast wordt door een collega die dezelfde vraag stelt en het dus herkent.’

Toch gebeurt dit zo nu en dan wel tijdens debatten, vertellen diverse (oud-)Kamerleden. ‘Oh zeker, dan hoor ik een collega praten tijdens een commissiedebat en dan weet ik – ah, jij hebt die-en-die gesproken,’ aldus Bontenbal. Dergelijke gênante situaties wil zowel het Kamerlid als de lobbyist voorkomen, stelt oud-VVD Kamerlid André Bosman, tegenwoordig lobbyist. ‘Al wordt dat risico denk ik wel steeds groter, omdat Kamerleden tegenwoordig minder tijd krijgen voor grote dossiers. Dan wordt knip-en-plak-Kamerwerk erg verleidelijk.’

Tijdens het onderzoek voor dit artikel kwamen we een dergelijk knip-en-plak voorbeeld tegen bij Wybren van Haga (BVNL). Voor een motie nam hij een-op-een de aangeleverde tekst van een wapenfabrikant over. Het Nederlandse bedrijf Defenture had bij een aanbesteding voor legervoertuigen achter het net gevist, en wist via een lobbyist voor elkaar te krijgen dat Kamerlid Van Haga de staatssecretaris opriep de Kamer ‘zo uitgebreid mogelijk te informeren over de testuitslagen’ van de concurrent.

Van Haga ziet hier geen enkel kwaad in. Het ging immers om een Nederlands bedrijf en, zo stelt hij: ‘BVNL zet Nederlandse bedrijven op nummer 1!’ Op de vraag of hij wel vaker gebruik maakt van door bedrijven aangeleverde teksten voor Kamervragen en moties, reageert hij dan ook positief. ‘Uiteraard. BVNL vecht voor het belang van Nederland en als er een gedupeerde is, werken wij graag samen. Alle lobbyisten uit het Nederlandse MKB weten ons te vinden. De agrarische sector, de horeca, de kermisbranche, de energiebranche, de visserij, de binnenvaartschippers, etc.’

Het is het type ‘ombudspolitiek’ waar zijn partijgenoot Richard de Mos in Den Haag mee in de knel kwam. De 113 duizend euro die ondernemers doneerden aan de partij van De Mos: was dat uit ideologische affiniteit of omdat ze er iets voor terugkregen? Het Openbaar Ministerie meende van wel, de rechter meende van niet. Uit zijn tijd in de gemeenteraad van Den Haag herinnert Kamerlid Pieter Grinwis (CU) zich hoe er vanuit de Groep de Mos soms moties werden ingediend ten behoeve van individuele cafés. ‘Dan kun je je afvragen hoe die belangenafweging is gemaakt, maar dat is volgens mij bij uitstek een politieke discussie en geen zaak voor het OM.’ Het is namelijk erg lastig om direct aan te wijzen waar het algemene belang ophoudt en een particulier belang begint, en op welke momenten ze overlappen.

Gewoon belangenbehartiging

Op Van Haga (BVNL) na trekken Kamerleden doorgaans de grens bij penvoerderschap: input van belangengroeperingen gebruiken of parafraseren doen ze allemaal, maar ze gaan nog altijd over hun eigen inbreng. ChristenUnie-Kamerlid Pieter Grinwis merkte bijvoorbeeld dat het verduurzamen van 2,7 miljoen slecht geïsoleerde woningen voor veel mensen onbetaalbaar bleek. Samen met het CDA en GroenLinks ging hij om tafel met wetenschappers, maar ook met Techniek Nederland en isolatiebedrijven. Die laatste hebben een direct financieel belang bij isolatiemaatregelen. ‘Natuurlijk,’ zegt Grinwis. ‘Maar ze hebben ook de kennis in huis om mij als Kamerlid te vertellen wat wel of geen effectief beleid is.’ Het om de tafel gaan met een belangenbehartiger die financieel baat heeft bij een bepaalde politieke maatregel hoeft volgens Grinwis niet problematisch te zijn. ‘In dit geval dient het evident een algemeen belang, want in dit soort slecht geïsoleerde appartementen uit de jaren zestig zitten niet de meest kapitaalkrachtige mensen. Die kun je niet achterlaten.’

Of dit een goede manier is van belangenbehartiging, is volgens hem ook aan zijn Kamercollega’s. ‘Als iemand daar anders over denkt, laat die mij dan kritisch bevragen in het politieke debat.’

‘Lobbyen is gewoon belangenbehartiging,’ zegt Henri Bontenbal, ‘en politiek gaat over belangenafwegingen, dus nogal wiedes dat lobbyisten en politici elkaar vinden.’ Bontenbal ziet het vooral misgaan bij de dossierkennis van Kamerleden om de lobby op juiste waarde te schatten en in een bredere context te plaatsen. ‘We moeten onze pijlen niet richten op het fenomeen lobbyen, maar op de ethiek van Kamerleden. Als iemand zich laat gebruiken door een bedrijf, dan moet je wijzen naar de betreffende fractie of naar het Kamerlid, want daar vindt die beoordeling plaats.’

Argumenten

Tegelijkertijd wordt het label ‘lobbyist’ vooral gehanteerd als het gaat om de belangen van de politieke opponent. Dat de milieuwet van Jesse Klaver (GroenLinks) en Diederik Samsom (PvdA) in 2015 een kopie bleek van een voorstel van Milieudefensie zal eerder rechtse wenkbrauwen doen optrekken dan linkse, net zoals een Unilever-appje naar minister-president Mark Rutte (VVD) vooral verkeerd zal schieten in het progressieve keelgat.

Lobbyen raakt ook aan een niet te beantwoorden kip-ei vraag: shoppen partijen in de belangen die hun ideologie bevestigen, of zijn stevige belangen soms in staat de politieke agenda naar hun hand te zetten?

Maar niet iedereen die lobbyt, ziet zichzelf ook als een lobbyist. ‘Ik vind Frans Timmermans bijvoorbeeld een lobbyist,’ zei Caroline van der Plas (BBB) in september vorig jaar tijdens een Kamerdebat. ‘Dat klinkt misschien heel raar, maar wij krijgen, werkelijk waar, elke maand verzoeken om een gesprek, over dit, over Fit for 55, over de Green Deal. Laatst was hij hier nog weer met zijn hele kabinet, met dertig personen, om even een uurtje een broodje te eten met Kamerleden om te praten over allerlei dingen.’

Er spelen, kortom, allerlei belangen.

Waaronder de politieke belangen van een minister. Vanuit de ministeries wordt net zo goed likkebaardend gekeken naar de pen van Kamerleden. Politiek assistenten bijvoorbeeld zijn doorgaans geïnteresseerd in Kamerleden die een motie willen indienen: ‘Dan kijk ik wel even. Want ze moeten natuurlijk niet een motie indienen waarmee ze ons heel erg in de problemen brengen, dat is gewoon niet zo handig. Dus dan probeer je het wel een beetje te dealen: als je het zo formuleert, dan kan het wel,’ vertelde een politiek assistent in 2008 aan masterstudente Marlies de Vries van de Universiteit Utrecht. Vijftien jaar later is deze politieke variant van een slager die meeschrijft aan de voorwaarden van zijn eigen keuring nog altijd staande praktijk. ‘Als je erover nadenkt, is het zeker vanuit het oogpunt van dualisme, macht en tegenmacht, natuurlijk heel raar,’ aldus JA21-Kamerlid Nicki Pouw-Verweij, die ook wel eens het aanbod heeft gekregen van een politiek assistent om een motie van haar te herschrijven.

Weinig medewerkers

De grootste uitdaging voor Kamerleden zit dan ook in overzicht houden over het speelveld, en de wirwar aan belangen in de juiste context plaatsen. De complexiteit van het Nederlandse politieke stelsel moet niet onderschat worden, zegt UvA-onderzoeker Marcel Hanegraaff. Er is wetgeving op gemeentelijk, provinciaal, landelijk en internationaal niveau. ‘Dit maakt het erg lastig voor Kamerleden om in te schatten waar precies de oplossing voor bepaalde problemen ligt, en in welke situatie welke belangen wel of niet moeten worden meegewogen.’

Juist omdat lobbyisten professionals zijn op bepaalde onderwerpen, en Kamerteksten zeer technisch zijn, valt beïnvloeding soms alleen op voor de goede verstaander.

Zeker met een kleine ondersteunende staf. Nederlandse Kamerleden moeten het met relatief weinig doen, concludeerden politicologen Simon Otjes en Gijs Jan Brandsma, die het aantal fractiemedewerkers in de Tweede Kamer afzetten tegen het aantal in andere landen. Afgezet tegen het inwoneraantal zouden er nog tweehonderd bij moeten.

Of de relatief kleine staf een probleem is voor het functioneren van de Tweede Kamer konden de politicologen overigens niet zeggen. ‘Er is simpelweg niet genoeg informatie beschikbaar over het aantal fractie- en Kamermedewerkers.’ Opmerkelijk volgens de politicologen, aangezien ze worden betaald met belastinggeld. ‘Het publiek verdient inzicht over hoe ze worden ingezet en wat het opbrengt.’

Niet alleen heeft het Nederlandse parlement relatief weinig medewerkers, ook zijn er meer partijen bij gekomen. Vorig decennium zaten er gemiddeld veertien Kamerleden in een fractie, nu zijn dat er nog negen. Resultaat: het aantal dossiers per Kamerlid is toegenomen, en op elk dossier spelen weer andere belangen. En waar voorheen een Kamerlidmaatschap van acht of twaalf jaar geen uitzondering was, zitten Kamerleden tegenwoordig veel korter op het blauwe stoeltje. Hierdoor is er minder tijd om dossierkennis op te bouwen, en om de spelers in het veld te leren kennen en hun belangen. Een zorg die met de recente leegloop van Kamerleden sinds de val van het kabinet-Rutte IV weer heel actueel is.

Vertrouwen

De roep om meer medewerkers in de Tweede Kamer komt óók uit de hoek van public affairs. In 2019 begonnen historici Geerten Waling, Berend Sommer en lobbyist Oliver van Loo een petitie die uiteindelijk werd ondertekend door 31 maatschappelijke organisaties, bedrijven, public affairs-bureaus en wetenschappers. In die petitie werd de Tweede Kamer opgeroepen om meer te investeren in de eigen fractieondersteuning. De actie resulteerde – dankzij een motie van Rob Jetten (D66), destijds Kamerlid – in de zogeheten Jetten-gelden.

Maar of het probleem hiermee is opgelost, is nog maar de vraag. Uit onderzoek van De Nieuws BV en De Groene Amsterdammer bleek dat de Jetten-gelden maar deels zijn gebruikt voor inhoudelijke ondersteuning. Partijen hebben het geld opgepot of uitgegeven aan extra voorlichters en strategen.

Een van de medeondertekenaars van de petitie, Maaike van Hooidonk van adviesbureau WePublic, is er niet gerust op: ‘Door de snelle wisseling van Kamerleden is het kennisniveau de afgelopen jaren echt omlaag gegaan in de Tweede Kamer.’ Hoewel een lobbyist daarvan zou kunnen profiteren, maakt het volgens haar het werk juist lastiger. ‘Uiteindelijk wil je dat de informatie die je aanlevert wel goed wordt begrepen, daar is dus toch ook kennis voor nodig.’

‘In wezen is lobbyen een informatieberoep, zoals politiek en wetenschap dat ook zijn.’

Vakgenoot en mede-initiatiefnemer van de petitie Oliver Van Loo, deelt deze zorgen: ‘Er is een grote mate van afhankelijkheid vanuit de Tweede Kamer en ik vraag mij af of dat wel zo gezond is.’ Van Loo herinnert zich hoe hij een in de avonduren vanaf een terras vluchtig opgestelde tekst voor een Kamerlid enkele minuten later terugzag via de griffier als motie, ‘met de spelfouten er nog in’.

‘In wezen is lobbyen een informatieberoep, zoals politiek en wetenschap dat ook zijn,’ legt hoogleraar Public Affairs Arco Timmermans uit. ‘Informatie wordt hier als ruilmiddel gebruikt, en de vraag komt steevast neer op: hoe check je de kwaliteit van de informatie die de lobbyist van een opdrachtgever heeft gekregen en vervolgens weer doorgeeft aan een Kamerlid?’ Als de lobbyist een Kamerlid verkeerd informeert en voor schut laat staan, verliest hij zijn ingang. In principe hebben beide partijen er dus baat bij als de informatie die wordt aangeleverd van goede kwaliteit is.

Volgens lobbyist Oliver van Loo draait zijn vak grotendeels om vertrouwen: ‘Dat gaat honderd keer goed, en soms mis.’

Juist omdat lobbyisten professionals zijn op bepaalde onderwerpen, en Kamerteksten zeer technisch zijn, valt beïnvloeding soms alleen op voor de goede verstaander. Zo maken lobbyisten graag gebruik van de schriftelijke vragenronde omdat daar niet altijd bij wordt vermeld welke partij welke vragen stelt. Dan wordt er een lijst vragen namens de hele Kamercommissie gestuurd. Toch herkennen ambtenaren aan de vragen vaak wel uit welke lobbyhoek ze komen. Voor lobbyisten zijn ambtenaren op ministeries en bewindspersonen een belangrijker doelwit dan parlementariërs. De Tweede Kamer kan soms gebruikt worden als springplank.

De meeste Kamerleden die we spraken, zien zichzelf als autonoom, onafhankelijk en prima in staat om de belangen af te wegen. Zolang ze zélf om de informatie vragen en bepalen welke informatie ze wel of niet meenemen, ligt de belangenafweging precies waar die hoort: bij de politicus zelf.

Dit politieke zelfbeeld is volgens UvA-onderzoeker Marcel Hanegraaff herkenbaar, maar niet realistisch: ‘Politici lijden aan chronische zelfoverschatting, uit onderzoek is gebleken dat het echt niet zo werkt.’ Hanegraaff wijst erop dat het niet alleen gaat om zicht hebben op het speelveld van belangen, maar ook om de timing. Als voorbeelden noemt hij de klimaatplannen van de Europese Unie. Bedrijfslobbyisten overdreven de mogelijke negatieve consequenties van de plannen. Zo werd controverse gecreëerd om politieke actie te forceren. Een politicus kan dan scoren door zichzelf te profileren als redder in nood die even een stokje steekt voor schadelijk beleid.

Soms wordt informatie ook op een bepaalde manier gepresenteerd om de achterliggende belangen te verdoezelen. De Amerikaanse fossiele industrie zette bijvoorbeeld stichtingen op die vervolgens met als onafhankelijk gepresenteerd onderzoek naar buiten kwamen waaruit zou zijn gebleken dat de effecten van klimaatverandering sterk werden overschat. ‘We hebben kunnen zien en meten dat dit soort acties invloed hebben op de publieke opinie. Politici vinden zelf van niet, maar ze worden aantoonbaar beïnvloed.’

Ook in Nederland komt het voor dat de bron wordt verdoezeld. Zo ging het televisieprogramma Rambam in 2013 met een fictief bedrijf en een verzonnen issue naar Den Haag. Binnen twee maanden lukte het de makers om CDA-Kamerlid Mona Keijzer en PvdA-Kamerlid Khadija Arib vragen te laten stellen aan minister Edith Schippers (VVD) van Volksgezondheid. De lobbyist die Rambam in de arm had genomen, adviseerde om een stichting op te richten om zo het commerciële belang te verbergen. Er werd destijds schande geroepen over Keijzer en Arib, maar Hanegraaff is een stuk milder. ‘Je kunt dat onderscheid als politicus in de praktijk gewoon niet maken.’

Aan banden leggen

Hierdoor gaat de politieke discussie over lobbyisten steevast over het aan banden leggen, het controleren en het registreren van hun activiteiten. Volgens Braun geeft dit een vertekend beeld. ‘Eigenlijk kun je zeggen dat iedere burger die een ambtenaar benadert, of via protesten of de media een belang kenbaar maakt, aan het lobbyen is. Als je daar zicht op wilt houden, moet je zicht houden op alles en iedereen die heeft geprobeerd om input te leveren op besluitvorming.’

En juist het kenbaar kunnen maken van een belang is noodzakelijk in een democratie. ‘De manier waarop de discussie nu wordt gevoerd doet echt afbreuk aan de positieve aspecten van consultatie en burgerparticipatie.’

Mobiliseren

Zoals het belangrijk is voor een Kamerlid om de aangeleverde informatie in de juiste context te plaatsen, zo is het ook van belang om zicht te hebben op het lobbyspeeldveld. Dat is de afgelopen tien jaar flink veranderd. Want het gaat natuurlijk ook over de mogelijkheden om bepaalde belangen te mobiliseren. Een individuele burger die een bezorgde mail stuurt aan een Kamerlid is niet te vergelijken met de multinational die een lobbykantoor kan inhuren die meedenkt over een hele strategie. Dat laatste kost geld.

Geld om belangen te organiseren kan komen uit de samenleving zelf, via donaties of contributies, maar wanneer het aan de markt wordt overgelaten, is het eindresultaat dat degene met het meeste geld het beste is georganiseerd. ‘Daar kun je dan subsidie tegenover zetten vanuit de overheid, en precies op dit vlak zien wij verschillen ontstaan,’ legt Marcel Hanegraaff uit. Voorheen bungelde Nederland ergens tussen het Amerikaans-Britse model – waarin er amper overheidssubsidies zijn voor ngo’s – en het Scandinavische model, waarin overheden er strikt op toezien of alle belangen evenredig vertegenwoordigd zijn. ‘Maar de afgelopen tien jaar is Nederland volledig opgeschoven naar het Amerikaanse model,’ zegt Hanegraaff. ‘De groepen met het meeste geld hebben de beste toegang, en dat is problematisch.’

Voor zichzelf

Hanegraaff ziet ook een andere ontwikkeling: bedrijven lobbyen steeds meer voor zichzelf, en niet meer via een koepelorganisatie als VNO-NCW. ‘We weten uit onderzoek dat als associaties lobbyen, ze zich richten op de lange termijn en op stabiliteit in de sector. Individuele bedrijven gaan voor het eigen kortetermijnbelang.’

Dit wordt bevestigd door een UvA-masterscriptie van Rosa Juffer die samenwerkte met Open State Foundation. Haar saillante conclusies haalden krantenkoppen. Zo berekende ze dat tussen 2017 en 2020 de meeste afspraken van bewindslieden met bedrijven (26,6 procent) of bedrijfsorganisaties (20,5 procent) waren. Bewindslieden spraken vooral met bedrijven zoals Ahold Delhaize, Air France-KLM, Facebook en KPN. Slechts 7,8 procent van de afspraken was met ngo’s.

Wie overigens denkt dat met deze laatste groep in ieder geval een breder, representatief palet aan belangen wordt behartigd, vergist zich. Hanegraaff wijst erop dat ngo’s – zoals Greenpeace en Amnesty International – weliswaar maatschappelijke belangen nastreven, maar verder niet heel representatief zijn. ‘Als je kijkt naar verschillende dimensies – zoals opleidingsniveau, sociaaleconomische achtergrond, aandeel vrouwen – verdedigen ook ngo’s vooral de belangen van geprivilegieerde groepen.’

'Juist door verantwoording af te leggen, kunnen burgers zien of iets een politieke keuze is geweest of niet.’

De besluiten die politici nemen, hebben intussen niet alleen effect op de belangengroeperingen die zich aan tafel weten te wurmen, maar op alle burgers. ‘Lobbyisten leveren informatie aan die een rol spelen bij politieke beslissingen, en die hebben vervolgens weer een effect op wat jij en ik als burger wel of niet krijgen. Daar moet gewoon verantwoording over afgelegd worden,’ vindt hoogleraar Arco Timmermans.

De lobbyisten die we spreken zouden daar niet zoveel moeite mee hebben, het zijn vooral de Tweede Kamerleden die er niet op zitten te wachten. De parlementariërs verklaren eensgezind dat ze de belangenafweging prima zelf kunnen maken, en stemmen steevast tegen voorstellen die gaan over het afleggen van verantwoording daarover.

‘Maar juist door die verantwoording wel af te leggen, kunnen burgers zien of iets een politieke keuze is geweest of niet,’ zegt VOLT-Kamerlid Laurens Dassen. In een poging om de aanbevelingen van de Europese anti-corruptiewaakhond GRECO over te nemen, schreef Dassen samen met Pieter Omtzigt een initiatiefnota. Slechts een klein deel van de voorstellen werd overgenomen door de Tweede Kamer. En wat het wel haalde – zoals het instellen van een lobbyregister – werd alsnog niet door het kabinet uitgevoerd.

De motie van Renske Leijten (SP), die opriep tot een afkoelperiode voor Kamerleden voor ze als lobbyist aan het werk zouden mogen, kreeg evenmin een Kamermeerderheid.

‘Er heerst in Den Haag een cultuur van “dit lossen we zelf wel met elkaar op. Ik bepaal zelf wel wat ik openbaar maak en hoe ik mijn zaken regel”,’ reflecteert voormalig PvdA-Kamerlid Lea Bouwmeester. Samen met fractiegenoot Astrid Oosenbrug schreef zij in 2015 een initiatiefnota, genaamd ‘Lobbyen in daglicht’. Van de veertien aanbevelingen, die in 2017 door de Kamer werden aangenomen, is maar een beperkt aantal uitgevoerd.

Tegenwoordig is Bouwmeester overigens zelf ook – zij het onbetaald – belangenbehartiger: ze heeft zich gespecialiseerd in het vertegenwoordigen van ondervertegenwoordigde groepen.

Het bericht De Tweede Kamer lijdt aan lobby-schizofrenie verscheen eerst op Vrij Nederland.

‘Een partij zonder debat is als saté zonder saus. Het kan wel, maar het is niet zo lekker,’ zei wijlen VVD-voorzitter Henry Keizer in 2014 bij zijn aantreden. Met Mark Rutte als politiek leider zaten de liberalen al een paar jaar stevig in het centrum van de macht en, dronken van het succes, lieten ze het debat binnen de partij verstommen.

Keizer beloofde een toekomstbestendige partij met meer zetels en leden. Hij voegde lokale afdelingen samen en brak de gewesten af. Daarmee verdwenen de machtige partijbaronnen die als voorzitters van de Kamercentrales af en toe met opgeheven vinger de partijtop de les lazen.

Het debat binnen de partij verdween en de stille onvrede groeide. Duizenden leden liepen weg, concludeerde een interne evaluatiecommissie in 2019. Ze ervoeren geen ‘nestgeur’ meer bij de partij en de nog actieve leden voelden zich vaak nauwelijks gehoord. De evaluatie werd niet naar de leden gestuurd, er werd nooit over gedebatteerd.

‘Het lukte me niet om fatsoenlijk een debat te voeren zonder dat het loyaliteitsvraagstuk meteen op tafel lag,’ zei burgemeester Don Bijl van Purmerend destijds. Hij was vijftig jaar lang vol overtuiging lid van de VVD, maar zegde zijn lidmaatschap op met de woorden: ‘Ik hoop dat de vrijheid van denken weer terugkeert.’

Het was weliswaar niet meer een levendige debatpartij, leden gingen weg, maar de VVD bleef wel aan de macht. Heel even leek het debat terug te keren in de partij toen de leden zich begin dit jaar steeds luider uitspraken tegen het stikstofbeleid en het in hun ogen veel te softe migratiebeleid van Rutte IV. Dit gemopper, gecombineerd met kiezersonderzoek van het permanente campagneteam, speelde een grote rol bij de val van het kabinet over gezinshereniging. Dat ging feitelijk over slechts twee- tot drieduizend asielzoekers minder per jaar. Maar het beeld van een streng asielbeleid doet het nou eenmaal goed bij de potentiële VVD-kiezer en bij de leden.

De leden zijn nu weer rustig en hebben zich massaal geschaard achter lijsttrekker Dilan Yeşilgöz. Zij was de favoriet van het bestuur en de enige kandidaat. Als eerste daad als politiek leider opende ze de deur naar eventueel regeren met de PVV en hoewel dit onder Rutte jarenlang principieel ondenkbaar was, veroorzaakte die draai nauwelijks een rimpeling binnen de partij.

shakespearaanse drama’s

Debat binnen een partij is gewoon niet zo handig tijdens verkiezingen, denken de strategen binnen politieke partijen. Ongelijk hebben ze niet. Vele lijsttrekkersverkiezingen liepen uit op shakespeareaanse drama’s en grote verliezen. Zoals in 2016, toen Diederik Samsom, de zittende fractieleider van de PvdA, werd uitgedaagd door vicepremier Lodewijk Asscher. Het publiek werd getrakteerd op een pijnlijke en ordinaire wedstrijd moddergooien en keerde zich tegen de partij. Asscher won de strijd. Later werd duidelijk dat Samsom de – voor hem onverwachte – kandidaatstelling van Asscher had ervaren als verraad.

Hoewel de partijstrategen kregen wat ze wilden, namelijk publiciteit, bleek alle negatieve aandacht vooral kiezers weg te jagen. De PvdA haalde slechts negen zetels bij de verkiezingen in 2017, een verlies van 29 zetels. Nooit eerder verloor een partij zo veel zetels in de Tweede Kamer. Het vorige record stamde uit 2002 en was ook van de PvdA: toen ging de partij van 45 naar 23 zetels na het succes van Pim Fortuyn, die vlak voor de verkiezingen werd vermoord.

Bij alle partijen is inmiddels wel duidelijk dat de top niet zit te wachten op gedoe. Achter de schermen worden favoriete lijsttrekkers naar voren geschoven en mogelijke tegenkandidaten ontmoedigd.

De interne lijsttrekkersverkiezingen bij vooral de gevestigde partijen waren een reactie op die revolte uit 2002. ‘Het fortuynisme heeft de VVD tot democratisering van de partij aangezet,’ zei VVD-senator en prominent Uri Rosenthal in 2006 tegen NRC. ‘Voor politieke partijen geldt hetzelfde als voor democratie in het algemeen: het is niet voor bange mensen.’

Niet lang daarna stortte zijn partij in een ravijn na een langslepende strijd tussen Rutte en Verdonk. ‘Dat nooit meer,’ was het antwoord van de partijtop op vrijwel alle brandjes.

Bij het CDA zullen ze ook niet meer snel zo uitbundig lijsttrekkersverkiezingen aankondigen na het pijnlijke debacle uit 2020. Het bestuur hoopte op een strijd tussen de – door henzelf benoemde – kroonprinsen Hugo de Jonge en Wopke Hoekstra. Alleen deed Hoekstra niet mee en meldde Pieter Omtzigt zich als kandidaat. Hij was toen al zeer populair bij het grote publiek, maar een stuk minder bij de partijtop. De Jonge won nipt, maar besloot zich terug te trekken als politiek leider. Officieel was hij als minister van Volksgezondheid te druk met corona, maar achter de schermen zagen invloedrijke partijgenoten en donateurs (anoniem klagend in De Telegraaf) hem niet zitten. Vervolgens maakte het bestuur de kardinale fout de eigen lieveling Hoekstra, die helemaal niet meedeed met de interne lijstrekkersverkiezingen, maar voren te schuiven en Omtzigt te passeren. Het heeft een diepe wond geslagen die het CDA nog lang niet te boven is.

toondoof

Tijdens de voorbereiding van de komende verkiezingen waren er niet voor niets bij geen van de partijen lijsttrekkersverkiezingen. Althans, geen echte. GroenLinksPvdA vermeldde in een persbericht trots dat 92 procent van de leden Frans Timmermans had gekozen als nieuwe politieke leider. Alleen was er helemaal geen echte keuze. Leden konden alleen ‘ja’ of ‘nee’ invullen op de vraag of ze Timmermans als lijsttrekker van de fusiepartij wilden.

Bij de SP is het ‘gewoon’ Lilian Marijnissen geworden. Maar ook een partij als D66, die interne democratie ooit hoog in het vaandel had staan, had maar één kandidaat: Rob Jetten.

Het werd nergens hardop gezegd, maar bij alle partijen is inmiddels wel duidelijk dat de top niet zit te wachten op gedoe. Achter de schermen werden de favoriete lijsttrekkers alvast naar voren geschoven en mogelijke tegenkandidaten ontmoedigd.

De vraag is of dat erg is. Partijdemocratie is immer meer dan alleen lijsttrekkersverkiezingen. D66-oprichter Hans van Mierlo sprak ooit over zijn partij als ‘een stille revolutie die kanalen graaft van burgers en hun frustraties naar de centra van de macht’.

Maar ook dat valt tegen. Lokale afdelingen van de oude, gevestigde partijen klagen al jaren over de toondoofheid van hun partijtop die steeds meer leunt op campagnestrategen en doorlopend kiezersonderzoek. Zelfs bij D66 is van een bruisende ideeënpartij al lang geen sprake meer, deskundigheid is daar een ideologie op zichzelf geworden, klinkt het vanuit de afdelingen. De top leunt vooral op adviezen van planbureaus en ministeries.

Leden kunnen via bijvoorbeeld amendementen op congressen verkiezingsprogramma’s aanpassen. Maar ook dat middel is sleets. Over honderden, soms ver in de duizend, voorstellen moet worden gestemd, te veel voor een gewoon lid om allemaal grondig te bestuderen. Vandaar dat veel landelijke partijbesturen voorstellen ‘overnemen’ of ‘ontraden’. Maar daar zit een addertje onder het gras: die adviezen zijn wel heel erg leidend. Van de 800 amendementen die tijdens het verkiezingscongres van D66 in 2020 werden ingediend, ontraadde het bestuur er 450. En die 450 amendementen werden stuk voor stuk weggestemd, een vrijwel Noord-Koreaanse uitslag. ‘Voor leden van een partij met een grote letter “D” in de naam is het toch wat onwennig,’ schreef een jonge Democraat later. Leden konden ‘voor’ of ‘tegen’ stemmen, maar er was ook nog een knop: het bijna betuttelende ‘stemadvies (van het bestuur, red.) volgen’.

Alleen op zondagmiddag debatteren

Het is al met al nog niet zo eenvoudig voor gewone leden van een partij om kanalen te graven naar het centrum van de macht. En al helemaal niet als ze te luidruchtig worden. De SP brak drie jaar geleden met haar jongerenafdeling Rood omdat deze volgens het landelijke partijbestuur te communistisch en radicaal werd. Tientallen leden die sympathiseerden met of lid bleven van de jongeren werden geroyeerd. Een kritische jongerenclub is leuk, maar het moet niet te gek worden.

‘Partijen verkeren in diepe crisis,’ schreef NRC. ‘De interne partijdemocratie is op een laag pitje gedraaid. Of in ieder geval is de cultuur er niet op gericht nu eens fijn intern de geesten te scherpen met een stevig gesprek. Debatteren mag, maar alleen op zondagmiddag in Balie-achtige vrijblijvendheid. Aanstormend partijtalent met ambitie dient vooral de kunst van het zwijgen te verstaan.’

Het zou zo uit de krant van deze week kunnen komen, maar de tekst stamt uit het jaar 2000. Nog ver voor de komst van Fortuyn en de plechtige beloften van interne partijdemocratie door de gevestigde partijen.

Partijdemocratie is niet voor bange mensen, maar met veel interne democratie win je helaas niet per se verkiezingen.

Het getob en gedroom over levendige debatpartijen is deels ook gebaseerd op een geromantiseerd beeld. Al meer dan vijftig jaar wordt gesproken over de neergang van de politieke partij – en al bijna net zo lang over het gebrek aan interne democratie.

De afgelopen jaren zijn er partijen bijgekomen. Partijen die sneller kunnen schakelen zoals de PVV, die geen leden heeft. Partijen die weinig democratisch zijn, zoals Forum voor Democratie, met veel leden die idolaat zijn van de partijleider. Partijen die heel snel groot zijn geworden, zoals de BoerBurgerBeweging, en premiers-kandidaten in de pers kunnen presenteren zonder gedoe met de achterban. Partijen die nog in oprichting zijn, zoals Nieuw Sociaal Contract, en daardoor pas vlak voor de verkiezingen überhaupt een programma presenteren. Zij zijn veel wendbaarder dan de oude, gevestigde partijen. Zij kunnen sneller reageren op de peilingen waar we onderhand in verdrinken. Gedoe met lijsttrekkers of over koersverschillen kost te veel tijd, denken de strategen. En inderdaad, partijdemocratie is niet voor bange mensen, maar met veel interne democratie win je helaas niet per se verkiezingen. Of zoals wijlen Keizer zou zeggen: ‘Een partij zonder debat is als saté zonder saus. Het kan wel.’

Het bericht Partijdemocratie? Tijdens verkiezingen liever niet verscheen eerst op Vrij Nederland.

Activist Post Editor’s Note: Longtime readers should know quite well where we stand on the various conflicts around the world, but for new readers, it’s...

Israel Will Win This Iran-funded War

• If there is one thing that Russia scholars can agree on, it is the poor quality of leadership that has plagued the country since its inception.
• Though some could have become the posthumous victims of inflated rumors or political propaganda, others may have been even crueler than we thought.
• People like Anna Ivanovna (Russia's ice queen) and Lavrentiy Beria (Stalin's secret police chief) continue to strike fear in the hearts of modern readers.

A popular joke among American students majoring in Slavic Studies is that you can pretty much sum up the entirety of Russian history by saying things have gone from "bad to worse." It is a gross oversimplification, ignoring important periods of peace and prosperity during which Russian art, culture, and commerce could flourish.

At the same time, there seems to be an underlying truth to this joke that has caused it to stick. As the Russian political scientist Vladimir Gelman put it in a 2019 article he wrote for Riddle, "Practically all analysts and observers of Russia today, regardless of their political leanings, tend to agree about the country's poor quality of governance."

From czars that commanded respect by virtue of their lineage rather than the contents of their character to bloodthirsty Bolsheviks that leveraged communist ideals for personal gain, Russia knows no shortage of leaders that have left the country worse off than they found it. The following list takes a closer look at some of them.

However, take note: when reading about the characters on this list, it is important to look at their stories with a critical eye. Some could have become the subjects of posthumously inflated rumors, others the victims of propaganda campaigns. Others still might have well been even crueler than historians have come to believe. Also, we intentionally did not include Vladimir Lenin and Joseph Stalin, whose crimes against humanity are well-known.

Ivan the Terrible: The First Czar (1530-1584)

Like all czars on this list, Ivan was elected ruler of Russia at a young age by a council of politicians who mistakenly thought they would be able to control him. While "The Terrible" turns out to have been an accurate title, the words did not have the same negative connotation when Ivan was alive. Instead, "terrible" meant "formidable" or "awe-inspiring."

That isn't to say he wasn't terrible, though. In 1552, the czar and his armies besieged Kazan. The siege hardly lasted a week, owing in part to Ivan's tactics: he would impale his Tatar prisoners and position them around the city walls so that their comrades could hear their agonizing cries to surrender.

Ivan's wrath was not restricted to the battlefield or even the realm of politics. According to a popular story, he blinded the architect that designed St. Basil's Cathedral so he would never create something as beautiful again. He also killed his unborn grandson by beating the mother until she miscarried and then killed his son when he complained about it.

Last but not least, Ivan is thought to have kept some seriously questionable company in the form of Malyuta Skuratov, a henchman who � according to the 18^th century historian Nikolay Karamzin � was in charge of organizing "rape trips" where he would round up beautiful wives around Moscow and present them to the czar to do with as he pleased.

Anna Ivanovna: The Ice Queen (1693-1740)

While Anna Ivanovna was revered for modernizing (and Europeanizing) Russia, her extreme jealousy and vindictive temper left a dark cloud over her legacy. These two qualities stemmed, in part, from her less than fortunate love life, which took a turn from bad to worse when her sickly husband � the Duke of Courland � died as they were traveling home from their own wedding.

Fancying herself an expert "matchmaker," Anna took an interest in arranging marriages between the members of her court and would become outraged when they did not involve her in their sex lives. When one of her princes, Mikhail Golitsyn, returned from Italy having fallen in love with a Catholic Italian girl, Anna stripped him of his wealth and titles and made him her new fool.

In a series of events typically encountered only in fantasy novels, Ivanovna found Golitsyn a new bride and organized an extravagant wedding to take place inside a life-size palace made entirely of ice hauled from the frozen banks of the river Neva. After a ceremonial parade that was led by an Asian elephant, the couple was chained to their ice-beds.

They would have frozen to death had Golitsyn's wife not managed to trade the pearl necklace she received from the czarina for one of the guard's fur cloaks. Against all odds, the two survived the night and � according to a number of historians � chose to stay together. Ivanovna, however, would die next fall, having spent the preceding summer watching her ice palace melt in the sun.

Trofim Lysenko (1898-1976)

From a distance, Lysenko's life looks like a straightforward success story. Born a poor, uneducated Ukrainian peasant who did not learn to read until he was 13 years old, he died a director of the Institute of Genetics at the Academy of Sciences in Novosibirsk, where his job was to reinforce the Soviet Union's agricultural policies with the latest in biological research.

What spins this story on its head is the fact that Lysenko did not end up with this prestigious and hugely important position thanks to his skills or knowledge. Instead, he had been randomly selected by the state in an effort to promote "average men" to leadership positions that, in capitalist countries, were reserved only for the trained elite.

Needless to say, this policy ended up backfiring in a catastrophic manner. Not only did Lysenko know nothing about biology, but the scientific concepts he did understand were molded by political ideology rather than impartial research � including the belief that plants, like the Soviet people, could grow bigger and taller if they were exposed to the right stimuli.

This belief ran contrary to the tried-and-true principles of genetics, namely, that the growth of crops could only be manipulated through selective breeding. That is not to say Lysenko was an innocent victim of indoctrination, though; he imprisoned the Mendelian geneticist Nikolai Vavilov, and his biased practices led to the starvation of millions of Russians.

Lavrentiy Beria: Stalin's Himmler (1899-1953)

Lavrentiy Beria, whom Joseph Stalin had reportedly once introduced to Hitler as "our Himmler," was the chief of the People's Commissariat for Internal Affairs, otherwise known as the NKVD. During World War II, fear of Beria's secret agents kept a country on the brink of destruction from surrendering to Nazi invaders.

For this, Beria paid a price few would be willing to pay. At the front, soldiers who even remotely questioned Stalin's military decisions were shipped off to the gulags. In this string of prison systems, located in the icy outskirts of Siberia and constructed under direction of Vladimir Lenin, they would spend anywhere from five to ten years doing forced labor.

Beria's measures consistently exceeded their political justifications, even by the standards of the Red Terror. When the Nazis invaded Poland in 1939, the Soviets � who had signed a non-aggression pact with them one week prior � came in as well. On orders of Beria, the NKVD murdered as many as 22,000 members of the Polish army and bourgeoisie.

Though Beria almost succeeded Stalin after his death, he was ultimately ousted by Nikita Khrushchev. Today, he is not only remembered as a mass murderer but a serial rapist as well. According to bodyguards, he would habitually lure young women into his mansion before giving them a bouquet on the way out. If they accepted, the sex had been consensual. If not, they were arrested.