De politie doet onderzoek naar strafbare feiten bij de Zeeuwse zorginstelling Cleijenborch in Colijnsplaat. Volgens de regionale krant PZC zijn meerdere bewoners onder verdachte omstandigheden overleden, waarbij steeds dezelfde medewerker betrokken was.

De zorginstelling voor ouderen meldt dat de politie inderdaad een onderzoek is gestart naar aanleiding van onderzoek dat de instelling zelf liet uitvoeren naar een medewerker. Dat werd uitgevoerd nadat andere medewerkers bij de directie hadden geklaagd over het gedrag van het personeelslid.

De PZC haalt een incident aan waarbij een 87-jarige bewoonster met haar rolstoel van een van de noodtrappen viel. Ze raakte daarbij zo ernstig gewond dat ze twee dagen later in het ziekenhuis overleed. Hoe de vrouw van die trap kon vallen, is nooit duidelijk geworden. Zo zou de medewerker opvallend vaak als laatste aanwezig zijn geweest voordat bewoners overleden.

Dementie

Bij Cleijenborch werken zo'n 130 mensen en wonen ongeveer tachtig cliënten. De meeste mensen die in de zorginstelling verblijven, hebben een vorm van dementie en/of lichamelijke beperkingen, aldus Omroep Zeeland.

De politie kan nog weinig zeggen over het onderzoek. "Dit heeft te maken met het feit dat het onderzoek voorlopig nog niet is afgerond." De verzorgende is vooralsnog niet officieel aangemerkt als verdachte in de zaak. De zorginstelling heeft medewerkers, cliënten en familieleden geïnformeerd over de situatie.

Mensen met een verzekering bij Zilveren Kruis of ASR kunnen tot het eind van dit jaar geen afspraak maken bij het Martini Ziekenhuis in Groningen. De hoeveelheid zorg die de twee verzekeraars voor dit jaar bij het ziekenhuis hebben ingekocht is op.

"Tot voor kort waren we overtuigd dat we eruit zouden komen met elkaar, we zijn sinds augustus in gesprek met de verzekeraars", zegt directeur Marieke van Kralingen van het ziekenhuis bij RTV Noord. "Ergens zie je het wel aankomen, maar het is nog nooit eerder gebeurd dus je vertrouwt erop dat je er met elkaar uitkomt."

'Premie niet onnodig verhogen'

Zilveren Kruis moest inderdaad zorg bijkopen, maar had de drie miljoen euro die het ziekenhuis vroeg daar niet voor over, zegt een woordvoerder bij de regionale omroep. "We zien dat de wachttijden in omliggende ziekenhuizen korter zijn."

"Voor een knieoperatie heb je bij het Martini Ziekenhuis een wachttijd van tien weken, maar bij andere ziekenhuizen in de regio ben je met drieënhalve week al aan de beurt. Daarom geven we het Martini Ziekenhuis wel geld voor andere vormen van zorg, maar we willen de premie ook niet onnodig verhogen."

Alle geplande afspraken gaan wel door. Datzelfde geldt voor spoedgevallen, oncologische zorg, geboortezorg en de zorg voor jongeren en kinderen. Volgend jaar kan iedereen weer in het ziekenhuis terecht.

Studenten zijn boos op de overheid vanwege de verhoging van de rente op studieschulden. Ze vinden dat ze niet genoeg compensatie krijgen voor het studeren binnen het leenstelsel en nu daar een rentestijging bovenop komt, voelt dat als "de zoveelste middelvinger".

Meis van der Ham (24 ) studeert psychologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en het voelt voor haar als onrecht. "Het is hartstikke belachelijk allemaal", zo begint ze haar gesprek met de NOS. Ze is zeven jaar geleden begonnen met lenen, omdat het voor haar niet anders kon.

Drie voorwaarden

Van der Ham zegt dat ze toen ze begon met lenen in de veronderstelling was dat daarbij drie voorwaarden golden. De eerste was dat je studieschuld geen invloed zou hebben op het afsluiten van een hypotheek in de toekomst", zegt Van der Ham. Verder werd er gezegd dat het om een gunstige lening zou gaan, met weinig tot geen rente.

"Als laatst kreeg ik de indruk dat de inkomsten van het leenstelsel door de overheid zouden worden geïnvesteerd in de kwaliteit van het onderwijs." Van der Ham zegt dat ze het gevoel heeft dat er van alle drie niets terechtgekomen is."

Ook voor rechtenstudent Jim Hiddink voelt het als onrecht. "Je gaat een overeenkomst aan met de overheid wanneer je begint met lenen, maar de hele aard verandert nu. Er werd gezegd dat de rente laag zou blijven, maximaal 0,5 procent."

In een brief die demissionair minister Dijkgraaf van Onderwijs in 2022 aan de Tweede Kamer stuurde, schrijft hij dat nooit beloofd is dat de rente 0 procent zou blijven of dat de hoogte van een studieschuld geen invloed zou hebben op de aanvraag van een hypotheek. Voorganger Jet Bussemaker en andere bewindspersonen hebben in het verleden wel gezegd dat de gevolgen beperkt moeten blijven en dat studenten geen 'leenangst' moeten krijgen.

1400 euro tegemoetkoming

Studenten die onder het leenstelsel hebben gestudeerd, kunnen recht hebben op een eenmalige compensatie vanuit de overheid. Als je aan de juiste voorwaarden voldoet, ontvang je in 2025 circa 1400 euro tegemoetkoming. De compensatie voelt voor studenten echter als "een druppel op een gloeiende plaat." "Door de renteverhoging moet ik meer aan rente terugbetalen dan de hele compensatie die ik krijg", zegt Van der Ham.

Hiddink vindt de politieke keuze van de tegemoetkoming "moreel te bevragen". "Het komt over als symboolpolitiek, en dat symbool slaat eigenlijk helemaal nergens op", zegt hij. "Als je bedenkt waar andere subsidies heen gaan, dan lijkt een investering in een eerlijkere compensatie, wat maximaal rond de 20 miljard zou kosten, mij niet uit den boze." Hiddink refereert hiermee aan de vele miljarden fossiele subsidies.

De Landelijke Studentenvakbond (LSVb) vindt de tegemoetkoming van 1400 euro ook karig. "Ja, het is een tegemoetkoming, maar vergeleken met wat de studenten zijn misgelopen, is het helemaal niets", zegt bestuursvoorzitter van de vakbond Elisa Weehuizen tegen de NOS. "Begrijp me niet verkeerd, de herinvoering van de basisbeurs is een heel goede vooruitgang, maar we zijn er nog niet en ik heb het idee dat sommige Kamerleden na de herinvoering 'een schouderklopje' verwachten."

De vraag is of de hoge rente op leningen mensen afschrikt om (verder) te studeren. De extra rente treft voornamelijk mensen die het al niet zo breed hebben: "Je raakt de meest kwetsbare bevolkingsgroepen hiermee", aldus Weehuizen. De overheid heeft de basisbeurs heringevoerd met als hoofdreden de kansenongelijkheid te verkleinen. Maar mocht het zo zijn dat mensen door de rente afzien van studeren, dan bereik je het tegendeel.

Hiddink heeft ook die indruk. "Mijn ouders hebben gespaard om me te helpen een goede studie te kunnen volgen. Ze hebben me een steuntje in de rug gegeven zodat ik financieel gezond de wereld in kan na mijn opleiding, en alsnog raken het leenstelsel en de extra rente mij nu. Laat staan hoe dat is voor studenten die niet dat beetje extra hebben meegekregen uit hun omgeving."

"Ik denk dat mensen zich achter hun oren zullen krabben en zich afvragen of studeren nu wel zo verstandig is", denkt Hiddink. "Je hebt natuurlijk de aanvullende beurs, maar die is niet toereikend", zegt hij.

Machteloosheid

Studenten voelen zich machteloos. "Je kan niks en wordt rondgeslingerd door de overheid", stelt Hiddink. Zowel Hiddink als Van der Ham merkt dat er frustratie speelt in hun directe omgeving. Van der Ham: "Je voelt het, ziet het en hoort het overal om je heen. Het leeft niet alleen onder studenten, maar ook onder 'volwassenen'. Ouders maken zich bijvoorbeeld zorgen en vinden het oneerlijk."

Hiddink vreest echter dat hij er als student weinig aan kan doen. "Uiteindelijk studeer je maar gewoon door en hoop je dat het goedkomt."

"Is dit onze nieuwe premier?" Dat is de vraag op ieders lippen, terwijl oppositieleider Keir Starmer met stevige pas het podium opstapt tijdens zijn partijconferentie in Liverpool. Voor zijn introductievideo was opzwepende rockmuziek gekozen: daadkrachtig, overtuigend. Het is wat Starmer als Labour-leider wil overbrengen in zijn laatste speech voor de Britse verkiezingen volgend jaar.

Starmers partij ligt al maanden voor in de peilingen. Maar kan hij - de man die door de Britse kiezer wordt omschreven als een "leeg maatpak" en "kleurloos" - die voorsprong ook omzetten in geloofwaardig leiderschap?

Glitteraanval

Voordat Starmer kan beginnen aan zijn speech in Liverpool springt een demonstrant op het podium die een bak glitters over hem strooit, terwijl hij roept "dat we in crisis verkeren". Terwijl de demonstrant door de beveiliging van het podium wordt gesleept, trekt Starmer zijn jasje uit. Hij stroopt de mouwen op van zijn perfect gestreken shirt en zegt: "Als hij denkt dat dit me raakt, dan kent hij me nog niet". Starmer vervolgt zijn toespraak met blauwe en groene glitters in zijn haar.

Bekijk hier het moment:

De Labour-partij belooft 1,5 miljoen huizen te bouwen, de NHS zorgsector te hervormen en de wachtlijst van zeven miljoen operaties weg te werken. Starmer wil economische groei aanzwengelen door bedrijven "lange termijn vertrouwen en stabiliteit" te geven.

De beloftes zijn precies geënt op datgene waar volgens kiezersonderzoek de Britten de meeste zorgen over hebben. Ten eerste: het dure levensonderhoud en de stagnerende salarissen, ook wel de the cost of living crisis genoemd. Ten tweede: de Britse zorgsector die zucht onder de hoge werkdruk en wachtlijsten, waardoor mensen niet in het ziekenhuis terechtkunnen.

Afzetten tegen de elite

Grote thema's zoals gelijkheid en respect zijn vakkundig door de speech van Starmer geweven. Het woord 'arbeidersklasse' valt tientallen keren. Dat is niet voor niks: Starmer wil zich afzetten tegen het eliteclubje premiers van de Conservatieve Partij, vaak afkomstig van dure privéscholen zoals Eton College.

"Zij zien jullie niet staan, zij zien niet wat jullie meemaken", zei Starmer. "Voor de eliteclub in Westminster zijn jullie levens en jullie toewijding enkel schaakstukken op hun schaakbord."

Starmer biedt een luisterend oor aan Groot-Brittannië, waar de maatschappelijke onvrede over ongelijkheid steeds verder toeneemt. In het land bezit de rijkste 10 procent zo'n 43 procent van alle rijkdom.

Keir Starmer zou ook gemakkelijk aangezien kunnen worden voor de hoofdstedelijke elite: hij is een geridderde mensenrechtenadvocaat uit Noord-Londen, die na een succesvolle carrière op zijn 52ste in het Lagerhuis terechtkwam.

Hij kwam alleen wel degelijk ter wereld in een arbeidersgezin. Starmers vader was gereedschapsmaker, zijn moeder was verpleegkundige. Hij ambieert een land waar iedereen gelijke kansen krijgt, dus waar mensen door de klassenmaatschappij heen kunnen breken.

Nieuw leiderschap

Ondertussen is er voor het eerst sinds de tijd van Tony Blair (Labour-leider tussen 1994 en 2007, premier van 1997 tot 2007) een ware buzz rondom zijn partij, al heeft Labour dat grotendeels te danken aan de politieke chaos bij de Conservatieven.

Van Brexit tot covid en het financiële wanbeleid onder de kortst zittende premier ooit: Liz Truss. Het is onder de Conservatieven een uiterst turbulente periode geweest in de Britse geschiedenis.

Negen op de tien Britten denkt dat het land toe is aan nieuw leiderschap, al bleek uit een andere opiniepeiling dat er nog meer enthousiasme is voor het afschaffen van de Conservatieven dan voor de komst van Labour.

Starmer blijft - zelfs met glitters in het haar - minder sprankelend dan Tony Blair en Boris Johnson. Maar misschien kan het land dat na een aantal stormachtige jaren juist goed gebruiken.

In de Oostzee zijn een gaspijpleiding en een telecomkabel tussen Finland en Estland beschadigd. Dat heeft de Finse regering bevestigd na berichten daarover in de pers. Vermoedelijk is er sprake van sabotage.

President Niinistö zegt dat de schade aan beide verbindingen waarschijnlijk is veroorzaakt door een "externe activiteit". Volgens de Finse krant Iltaleht wordt aan sabotage door Rusland gedacht.

Premier Orpo zei in persconferentie dat het te vroeg is om conclusies te trekken over de oorzaak. Hij noemde de schade zorgwekkend. Het bureau dat de zaak onderzoekt, liet aan persbureau Reuters weten dat de omvang van de schade op opzet wijst.

Na het bekend worden van het nieuws stegen de Europese gasprijzen naar het hoogste niveau in zes maanden. De prijzen waren al gestegen door de spanningen in het Midden-Oosten.

Lek gevonden

De 77 kilometer lange gasleiding Balticconnector kan aardgas in beide richtingen pompen. Hij werd zondag afgesloten, nadat gebleken was dat er een ongewoon grote hoeveelheid gas weglekte. Op dat moment stroomde er gas van Finland naar Estland. De bestemming was Litouwen.

De locatie van het lek is gevonden. De Finse netwerkbeheerder Gasgrid zegt dat de reparatie maanden kan duren. Het wegvallen van de verbinding zou geen gevolgen hebben voor de Finse of Estse energievoorziening. De telecomkabel zou alleen een backupfunctie hebben gehad.

Finland, Estland en Litouwen zijn lid van de NAVO. President Niinistö heeft de NAVO op de hoogte gebracht.

Nord Stream

Het lek roept herinneringen op aan de sabotage van de gaspijpleidingen Nord Stream 1 en 2 in september vorig jaar, eveneens in de Oostzee.

Lang werd aangenomen dat Rusland erachter zat. Ruim een jaar later zijn er ook aanwijzingen dat dit het werk was van Oekraïne.

In de Tweede Kamer is brede steun voor de opstelling van het demissionaire kabinet in de oorlog tussen Israël en Hamas. De meeste partijen spraken uit dat Israël het recht heeft op zelfverdediging na de extreem gewelddadige aanval van de Palestijnse terreurorganisatie.

"Het gaat waarschijnlijk om de grootste moordpartij op Joodse mensen na de Tweede Wereldoorlog", zei demissionair premier Mark Rutte. Hij vindt het ongepast om het nu over het bredere verhaal van de Palestijnse gebieden te hebben, zei hij tegen enkele Kamerleden die over vredesonderhandelingen begonnen.

"Als Nederland zou worden aangevallen door een terroristische organisatie, dan zouden we het toch niet van andere landen accepteren als zij zeggen: 'probeer het eerst met ze uit te praten?'"

Humanitair oorlogsrecht

Rutte kreeg ook vragen over de aankondiging van Israël dat de Gazastrook wordt afgesloten van water, elektriciteit en voedsel. De Kamer wil dat Nederland Israël houdt aan het humanitair oorlogsrecht. Dat bepaalt dat onschuldige burgers zo veel mogelijk beschermd moeten worden.

In zijn gesprek met de Israëlische premier Netanyahu werd duidelijk dat Israël zich daarvan bewust is, zei Rutte. "Men realiseert zich in Israël dat er een groot onderscheid is tussen de gewone Palestijnen en de terroristen van Hamas." Rutte wil eerst afwachten of en op welke manier Israël het dreigement gaat uitvoeren.

Het kabinet is tegen het stopzetten van de humanitaire hulp aan de Palestijnse gebieden, zoals sommige EU-landen overwegen. De Europese Commissie heeft gezegd dat alle betalingen aan de Palestijnen onmiddellijk worden opgeschort. Daar wordt eerst nog over overlegd tussen de EU-landen.

Ook is er bezorgdheid in de Kamer voor de veiligheid van Joodse Nederlanders, die het nu eng vinden om met een keppeltje over straat te gaan of boodschappen te doen bij Joodse winkels. Rutte zegde toe dat er extra beveiliging is waar en wanneer dat nodig is. Hij spreekt vanmiddag op het Catshuis met vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap.

De pro-Hamas-demonstraties in Nederland roepen bij verschillende Kamerleden woede op.

"Ze riepen dit weekend door een microfoon dat Palestijnen worden bevrijd van de rivier tot de zee. Dat betekent dat Israël weggevaagd moet worden", zei Geert Wilders van de PVV. Mirjam Bikker van de ChristenUnie wil dat dezelfde regels gelden als toen bij de pro-IS-demonstraties. "Ingrijpen als Hamas wordt verheerlijkt of gesteund."

Rutte zegt dat dat een taak is van het OM en de burgemeesters. "Uitingen van mensen die geweld verheerlijken en niet staan voor het bestaan van Israël veroordeel ik uiteraard."

Nederland zal deze week niet voor of tegen het gebruik van glyfosaat uitspreken, maar zich van stemming onthouden. De Tweede Kamer wilde dat het demissionaire kabinet tegen het toestaan van het bestrijdingsmiddel zou stemmen. Maar minister Adema laat weten geen gehoor te geven aan die wens.

Glyfosaat is het belangrijkste bestandsdeel van verschillende bestrijdingsmiddelen en een van de meest gebruikte onkruidverdelgers in de landbouw. Het middel is omstreden omdat het volgens veel mensen het risico op kanker kan vergroten. Het wordt ook wel in verband wordt gebracht met de ziekte van Parkinson.

Adema zegt de zorgen van Kamer en anderen te begrijpen, maar wil tegelijkertijd ook wachten op uitkomsten van nieuw onderzoek naar het middel. Daarom zegt de minister dat Nederland niet tegen maar ook niet voor zal stemmen.

Ondanks de ongerustheid is het gebruik van glyfosaat-houdende middelen in de EU nog toegestaan, voor boeren en consumenten. De goedkeuring geldt tot het einde van dit jaar. Maar komende donderdag of zullen de lidstaten stemmen om daar een periode van vijftien jaar aan vast te plakken.

Er is een meerderheid van ten minste vijftien lidstaten nodig om het verdere gebruik van glyfosaat toe te staan of juist tegen te houden. Oostenrijk, Duitsland en Frankrijk lijken tegen te gaan stemmen, onduidelijk is nog wat andere landen doen.

Bij de vorige stemming over een verlenging van de termijn waarin glyfosaat nog wordt toegestaan, in 2017, stemde een meerderheid van 18 Europese lidstaten voor. Nederland hoorde daar ook bij.

Post versturen wordt volgend jaar weer duurder. Een postzegel voor brieven in Nederland kost dan 1,09 euro. Dat is nu nog 1,01 euro. Het basistarief voor brieven naar het buitenland wordt 1,75 euro. Dat is 10 eurocent meer dan nu.

Ook het versturen van pakketten wordt duurder. Dat was 7,65 euro en wordt 7,95 euro, zo heeft post- en pakketbezorger PostNL bekend gemaakt.

De verhoging van de posttarieven is volgens PostNL nodig omdat de hoeveelheid brievenbuspost blijft dalen en de kosten zijn gestegen. "Ook al is er minder post, we legen elke werkdag nog altijd zo'n 11.000 straatbrievenbussen en we lopen en fietsen nog steeds door elke straat in Nederland", zegt postdirecteur Bob van Ierland. "Om de post bereikbaar en betrouwbaar te houden moeten de posttarieven worden verhoogd."

Het volume van de gewone brievenbuspost daalt al jarenlang achtereen met zo'n 10 procent per jaar. Er worden jaar in jaar uit minder brieven en kaarten verstuurd, vervangen door e-mail en digitale kaarten en smartphone. In 2012 bracht PostNL nog 3,5 miljard brieven en kaarten rond, in 2022 waren dat nog maar 1,9 miljard poststukken, bijna een halvering dus.

De prijsverhogingen vallen binnen de ruimte die toezichthouder ACM voor 2024 heeft vastgesteld.

Net op tijd stelde de 22-jarige cryptobelegger Mattias Knijnenberg in november zijn geld veilig. Een paar dagen later liet de fraude bij platform FTX de cryptowereld op zijn grondvesten trillen. "Het lijkt hierdoor alsof het een grote shitzooi is in cryptoland", zei Knijnenberg. De 40-jarige Leonie Bosman zag de bui niet zo snel aankomen. In een paar tellen zag ze meer dan 10.000 dollar in rook opgaan. "Ik heb mijn lesje wel geleerd", treurde ze. "Maar het is wel een dure les."

In New York begint vandaag het strafproces tegen Sam Bankman-Fried, de hoofdverdachte van het cryptodrama. De 31-jarige Amerikaan wordt verdacht van megafraude. In november 2022 raakte de koers van het beursgenoteerde FTX in een vrije val na negatieve publiciteit. De waarde van veel cryptomunten stortte ineen.

"Niet eerder in mijn carrière heb ik zo'n compleet falende bedrijfscontrole gezien", zei de als puinruimer bij FTX aangestelde John Ray kort nadat het bedrijf uitstel van betaling had aangevraagd. "Er is ook geen betrouwbare financiële informatie beschikbaar." Een miljardenfonds dat werd gerund door kinderen, typeerden oud-werknemers FTX.

Ondertussen voelde ook de hoofdverantwoordelijke zich slachtoffer. "Ik ben net zo geschrokken over wat er de afgelopen maand is gebeurd als vele anderen", jammerde Bankman-Fried destijds vanuit zijn woning op de Bahama's. "Ik heb nog één werkende creditcard."

FTX, dat zowel binnen als buiten de cryptowereld een vlekkeloos imago had, viel als een kaartenhuis ineen.

Cryptohandelshuis

De kiem daarvan lag in 2019, toen de cryptowereld snel groeide. De aanhoudende lage spaarrente leidde tot veel scepsis over het monetaire beleid van centrale banken. Tegelijkertijd zetten diezelfde banken de geldpers regelmatig aan. Dat vele geld in omloop vond onder andere zijn weg naar crypto. Veel nieuwe cryptomunten werden gecreëerd en de handel was omvangrijk.

Hoe werkt de technologie achter bitcoin? NOS op 3 legde het uit in 2021:

In die turbulente tijd viel de opmars van Sam Bankman-Fried op. In 2017 richtte hij cryptohandelshuis Alameda op. De zoon van twee hoogleraren profileerde zichzelf als weldoener. Hij zei van geld meer geld te willen maken, zodat deze welvaart eerlijker verdeeld kan worden.

In 2019 bracht Bankman-Fried FTX naar de beurs, een marktplaats voor cryptomunten. Het ethisch verantwoorde imago van het bedrijf zorgde voor openlijk enthousiasme bij sporters, artiesten en politici als Katy Perry, Bill Clinton en Tom Brady.

Ook de grootste investeringsmaatschappij ter wereld, Blackrock, had interesse. Begin 2022 was het bedrijf al 31 miljard euro waard.

Coindesk

Alles veranderde op 2 november 2022. Coindesk, de belangrijkste nieuwssite voor cryptobeleggers, beschreef hoe FTX gaten op de balans van cryptohandelshuis Alameda vulde. Alameda bleek veel geld te hebben geleend aan zwakke cryptobedrijven. Om dit te verhullen werd de eigen cryptomunt van FTX, FTT, voor veel waarde op de balans gezet.

De koers van FTX daalde enorm. Toen het grootste crypto-handelsplatform ter wereld, Binance, vier dagen later het vertrouwen opzegde in FTX, haalden klanten ook hun crypto weg bij FTX.

Omdat FTX inmiddels zo'n belangrijk handelsplatform was, zakte de waarden van vele cryptomunten wereldwijd. 230 miljard dollar aan cryptowaarde verdampte.

Nieuwsuur legt het drama rond FTX uit:

Een week later konden klanten van FTX niet meer bij hun accounts. Bankman-Fried benadrukte dat hij met zijn team nog alles op alles zette om FTX te redden. Toen FTX failliet werd verklaard, werd duidelijk dat er 10 miljard dollar naar Alameda was overgeboekt. Hiervan is 10 procent niet terug vinden op de balans. Kortom: 1 miljard dollar is verdwenen.

"Ik heb het verkloot. Ik had het beter moeten doen", reageerde Bankman-Fried. Op 12 december werd hij gearresteerd op de Bahama's, onder andere op verdenking van fraude.

De Nederlandse advocaat Marius Hupkes werkt met buitenlandse advocaten om de bedrijvenstructuren van grote cryptobedrijven inzichtelijk te maken. Hij noemt Bankman-Fried een charlatan. "Crypto kun je perfect volgen van portemonnee naar portemonnee. Maar als je dan uiteindelijk uitkomt bij een portemonnee op de Kaaimaneilanden is het moeilijk om de persoon daarachter te achterhalen."

Strenger toezicht

Momenteel bestaat het Nederlandse toezicht uit een registratie bij De Nederlandsche Bank. Voor die registratie moeten Nederlandse cryptobedrijven vooral laten zien dat ze zich committeren aan regels voor witwasbestrijding. Per 2025 worden de eisen strengen als nieuw Europees toezicht in werking treedt.

Tot de val van FTX was de belofte van crypto dat ingelegd geld zou blijven staan waar het staat. Dit in tegenstelling tot banken die een groot deel van het ingelegde geld uitlenen en investeren om het te laten renderen. Bankman-Fried mag vanaf vandaag bij de rechter uitleggen hoe dit zo fout kon gaan.

Igor inspecteert een gloednieuwe auto. Hij schopt tegen de banden en controleert met een speciaal apparaatje de laklaag op de bumper. "Deze gaat mee naar Rusland", zegt de auto-importeur vastberaden. In Moskou kan hij de westerse wagen voor de dubbele prijs verkopen.

De autohandel floreert in Armenië. Op dit open veld aan de rand van hoofdstad Jerevan staan de Duitse BMW's, Amerikaanse Fords en Tsjechische Skodas in eindeloze rijen te wachten op een nieuwe eigenaar. Een Russische eigenaar, want bijna alle auto's hier zijn geïmporteerd uit het Westen en worden geëxporteerd naar Rusland.

Deze autohandelaren vertellen over hun succesvolle handel:

De Russische sancties zijn daarmee een zegen voor Armenië. Omdat directe autohandel tussen het Westen en Rusland is stilgelegd, maken handelaren gebruik van landen als Armenië, Georgië of Kazachstan als tussenpartij. Via deze zogeheten re-export worden de sancties omzeild, zonder dat het strafbaar is.

De export van westerse landen naar Armenië is explosief gestegen. In 2022 steeg de import vanuit Nederland al met 60 procent en die groei zet ook dit jaar verder door. Uit onderzoek van de NOS bleek eerder al dat vanuit Nederland met name de export van luchtpompen en compressoren naar Armenië enorm toenam.

Andere landen die eruit springen zijn Griekenland en Cyprus, waarvan de export naar Armenië in 2022 respectievelijk 15 en 19 keer zo groot werd.

Ook de autohandel groeide explosief. In deze grafieken zie je hoe de import van auto's in Armenië steeg, en tegelijkertijd de export explodeerde:

Op de automarkt in Jerevan maakt het de handelaren niet uit dat zij als loophole voor de sancties worden gebruikt. "Wij maken ons niet druk om die sancties", vertelt Mike terwijl hij met wat collega-handelaren uitrust in de schaduw. "Wij moeten geld verdienen voor onze gezinnen. Iedereen hier heeft kinderen te voeden."

Hypocriet

De handelaren overtreden bovendien geen Armeense wet. Het land doet niet mee met de sancties tegen Rusland. Integendeel: Armenië en Rusland vormen een economische unie. "Het is daardoor heel eenvoudig voor een Rus om hiernaartoe te komen en een handeltje op te zetten", vertelt financieel analist Hovhannes Avetisyan in het zakencentrum van Jerevan.

"Zo gaat dat nou eenmaal. Mensen zien een manier om de sancties te omzeilen en daarmee veel geld te verdienen", stelt de econoom nuchter vast. "Zo werkt economie. Rusland heeft iets nodig en handelaren zorgen dat ze het krijgen." Volgens hem zijn het niet alleen de Russen die garen spinnen bij deze omzeiling van de sancties. "Het zijn de Europese bedrijven die besluiten gebruik te maken van deze route."

De kritiek dat Armenië een profiteur is van de oorlog vindt hij daarom hypocriet. "Europa sluit zelf ook gasdeals met Azerbeidzjan, terwijl dat land een dictatuur is waar mensenrechten worden geschonden, maar daar worden nu even de ogen voor gesloten omdat er een grote behoefte aan gas is."

Avetisyan denkt dat de kans klein is dat westerse landen ook sancties zullen instellen tegen Armenië. "Misschien wordt bedrijven opgedragen de export naar Armenië te controleren op eventuele doorverkoop aan Rusland, maar niet meer dan dat."

Feit is dat de re-export Armenië geen windeieren legt. Vorig jaar groeide de Armeense economie met 12,6 procent; dit jaar wordt een verdere groei van 5,5 procent verwacht. Toch houdt econoom Avetisyan zijn hoofd koel: "Het is geen duurzame economische groei. Als de oorlog voorbij is, verdampt deze handel weer."

Roet in het eten

Aan de florerende autohandel kan een einde komen. Buurland Georgië, dat tussen Rusland en Armenië ligt, nam al maatregelen. Vanaf vandaag wordt de re-export van vrijwel alle Europese auto's naar Rusland verboden. Een flinke domper voor de autohandelaren. "Ik heb al een maand geen auto verkocht", zegt een handelaar beduusd.

"Europa heeft waarschijnlijk met Georgië afgesproken om deze stap te zetten", vervolgt hij. "En wij, de normale mensen, ondervinden daar de gevolgen van."

Toch gaan de handelaren niet bij de pakken neerzitten. Regels zijn er om omzeild te worden, horen we. "We kunnen de auto's via Iran vervoeren, of via de lucht. Het wordt dan wel duurder, dus misschien dat de Russen dan minder interesse hebben."

De Russische autohandelaar Igor is ook niet bezorgd. "Mijn Russische klanten zijn bereid om te betalen. En ik vind wel een weg om de auto bij mijn klant te krijgen. Ik bedenk wel wat."

Het salarisverschil tussen mannen en vrouwen is volgens onderzoekers de afgelopen twee jaar groter geworden. Mannen verdienen nu gemiddeld 7,4 procent meer dan vrouwen voor hetzelfde werk. Twee jaar geleden was de kloof 5 procent, stelt het Nationaal Salaris Onderzoek van carrièreplatform Intermediair en Nyenrode Business Universiteit.

Sinds die tijd heeft 70 procent van de mensen in loondienst een salarisverhoging gehad, maar mannen hebben daar meer van geprofiteerd dan vrouwen. Mannen kregen er gemiddeld 16 procent bij, vrouwen 9 procent.

Hoger in dezelfde schaal

Volgens Jaap van Muijen, onderzoeker van Nyenrode, ontstaat een loonkloof al snel omdat binnen dezelfde salarisschaal mannen vaak hoger starten dan vrouwen.

Ook noemt hij werkonderbreking bij vrouwen als factor. Omdat vrouwen, vaker dan mannen, een periode niet of minder werken vanwege kinderen of mantelzorg, zijn er geen of minder gesprekken over doorgroeien of salarisverhoging.

Grote loonsverhogingen

Waarom die loonkloof tussen mannen en vrouwen in de afgelopen twee jaar groter is geworden, is niet helemaal te zeggen. Van Muijen denkt dat het te maken heeft met de forse loonstijgingen van de afgelopen tijd. "Als je al iets lager bent ingeschaald als vrouw dan de man en iedereen krijgt er 10 of 14 procent bij, dan groeit die kloof. Want stel, je verdient 100 euro en je loon gaat 10 procent omhoog dan ga je er 10 euro op vooruit. Maar verdien je 150 euro dan ga je er 15 euro op vooruit."

Ook vermoedt hij dat salarisonderhandelingen een rol spelen. "Een verklaring zou kunnen zijn dat er veel onderhandeld is en dat mannen zich daarbij harder hebben opgesteld."

'Het is aan de werkgever'

De onderzoeker zou niet willen dat deze uitkomsten worden gebruikt om te zeggen dat vrouwen dus harder moeten onderhandelen: "Het is echt aan de werkgevers om te laten zien hoe ze ervoor zorgen dat de lonen binnen een bedrijf of organisatie zo eerlijk mogelijk zijn verdeeld."

De loonverschillen in het onderzoek zijn verder gecorrigeerd voor verschillen tussen mannen en vrouwen wat betreft opleiding, aantal uren, leeftijd, werkervaring, soort functie, woonplaats en branche.

De loonkloof tussen mannen en vrouwen groeit zowel bij theoretisch als praktisch opgeleide werknemers. Doorgaans verdienen theoretisch opgeleiden meer dan praktisch opgeleiden.

Van Muijen wijst erop dat theoretisch opgeleide mannen vaak optimaler gebruikmaken van aanvullende arbeidsvoorwaarden. Denk aan bonussen, een auto van de zaak en andere regelingen die een gunstig effect hebben op wat iemand uiteindelijk overhoudt aan salaris.

Het onderzoek laat zien dat er bij praktisch opgeleid personeel in toenemende mate het salaris niet voldoende is om de maandelijkse kosten te dekken. Dat geldt voor 20 procent van de fulltime eenverdieners, maar ook voor 18 procent van de tweeverdieners.

CBS: nog geen groei in loonkloof

Het Centraal Bureau voor de Statistiek onderzoekt ook het loonverschil tussen mannen en vrouwen. Het meest recente cijfer dat het CBS heeft, gaat over 2022. Toen was er nog altijd sprake van een daling van de loonkloof. Het zogeheten ongecorrigeerde loonverschil bedroeg toen een kleine 13 procent. Dat betekent dat het gemiddelde uurloon van vrouwen een kleine 13 procent lager is dan van mannen.

Sinds 1995 loopt het loonverschil gestaag terug met gemiddeld 0,5 procentpunt per jaar, zegt het CBS. En dat was in 2022 dus ook het geval.

Het CBS berekent ook nog iedere twee jaar het zogeheten gecorrigeerde loonverschil. Daarbij worden de uitkomsten gecorrigeerd voor verschillen tussen mannen en vrouwen in bijvoorbeeld leeftijd, onderwijsniveau, beroepsniveau en soort baan. Het meest recente cijfer daarvan is van 2020. Het loonverschil was toen in het bedrijfsleven 6 procent en bij de overheid 3 procent. Bij beide was dat verschil kleiner geworden ten opzichte van 2018, toen het 7 procent en 4 procent was.

Het is alsof techbedrijven gas geven, om vervolgens weer op de rem te trappen. De afgelopen anderhalve week kondigde een reeks bedrijven die groot zijn in AI (kunstmatige intelligentie) allerlei nieuwe functies aan.

Allemaal willen ze gebruikers aan zich binden. Tegelijkertijd zijn ze bang voor pr-missers, zeker nu overheden wereldwijd scherp meekijken met wat ze ontwikkelen. Een misstap kan leiden tot (nog) strengere regels. Dus starten ze voorzichtig op met de nieuwe producten.

"We rollen deze nieuwe functies langzamer uit dan normaal", zei Meta-topman Mark Zuckerberg deze week. De boodschap kwam aan het einde van een presentatie, die verder bol stond van allerlei nieuwe functies op het gebied van AI.

'Alexa, ik heb het koud'

Dezelfde terughoudendheid was hoorbaar bij Amazon, dat vorige week een nieuwe versie van Alexa aankondigde. Dat is al enkele jaren de slimme assistent van het bedrijf, die met de komst van generatieve AI toe is aan een flinke update. Die is onderweg, maar er komt eerst een preview en alléén in de VS.

De belofte is dat de spraakassistent van Amazon straks op basis van bijvoorbeeld de opmerking 'Alexa, ik heb het koud' de verwarming hoger zet. Of dat je vraagt om lampen in de kamer in te stellen in de themakleuren van bijvoorbeeld een voetbalclub. Het idee is dat Alexa weet in welke ruimte je bent en welke kleuren passen bij die club.

Bij een demonstratie benadrukte Amazon dat Alexa, "net als een mens", een gesprek opnieuw kan oppakken zonder dat je de slimme assistent opnieuw moet aanroepen. De techgigant ziet de update als een "supermens-assistent", schrijft technologieblog The Verge, en houdt er rekening mee dat ze er op een gegeven moment geld voor gaan vragen.

Bekijk hier de demonstratie van de update van Amazons Alexa:

Het is een delicate balans. Niemand wil achteraan hobbelen bij de nieuwste ontwikkelingen. Maar vaak zit een ongeluk in een klein hoekje.

Zo moest Microsoft snel handelen toen het misging met de chatbot in zoekmachine Bing. De chatbot, die zichzelf Sydney had genoemd, probeerde een journalist van The New York Times te overtuigen zijn vrouw voor haar te verlaten. De chatbot van Snapchat, MyAI, vond het een prima plan om in het echt af te spreken. Ook dit werd snel gecorrigeerd.

Een AI-stem

OpenAI durft tot nu toe het meest in het diepe te springen en daarmee de rest uit te dagen. Al houdt het bedrijf zich ook in. Deze week lanceerde het bedrijf nieuwe functionaliteiten voor ChatGPT. De app kan, in het Engels en vooralsnog alleen voor betalende gebruikers, praten en luisteren. Het is gebaseerd op technologie die een 'AI-stem' kan creëren op basis van een paar seconden echt materiaal.

Het bedrijf zegt zich ervan bewust te zijn dat dit makkelijk misbruikt kan worden. Bijvoorbeeld om de Amerikaanse president een land de oorlog te laten verklaren. Daarom, schrijft OpenAI, is het nu alleen mogelijk om gesprekken te voeren in de app. Spotify gebruikt het daarnaast om afleveringen van podcasts te vertalen in andere talen dan die van de maker, maar wederom op heel beperkte schaal.

Ook heeft OpenAI een eerder aangekondigde update beschikbaar gesteld, waardoor ChatGPT de inhoud van foto's kan herkennen. Dit werd in maart aangekondigd, maar kwam niet meteen beschikbaar vanwege zorgen over misbruik.

Het bedrijf durft het nu wél aan, maar zegt technische maatregelen te hebben genomen "die ChatGPT's capaciteit significant begrenzen" bij het herkennen van mensen, "omdat ChatGPT niet altijd accuraat is en deze systemen de privacy van mensen moeten respecteren".

'Grote vragen niet zomaar opgelost'

Emiel Krahmer, hoogleraar en AI-onderzoeker aan de Tilburg University, vindt de ontwikkelingen "niet zo spannend vanuit technisch perspectief". Maar de technologie komt volgens hem wel dichter bij de gebruiker.

Jelle Zuidema, universitair hoofddocent explainable AI aan de Universiteit van Amsterdam, benadrukt dat de "grote, fundamentele problemen, rondom privacy, het waarheidsgehalte en haatdragende content niet zo even in een paar maanden zijn opgelost". In zijn ogen lijken de bedrijven "een slag te slaan" voordat er allerlei regels worden opgelegd.

In tientallen gemeenten is het de afgelopen jaren een stuk makkelijker geworden om samen met familieleden in een huis of op een kavel te gaan wonen. Inwoners kunnen bijvoorbeeld zogeheten 'premantelzorgwoningen' bouwen, blijkt uit een rondgang van de NOS.

Op dit moment kan je zonder vergunning al een mantelzorgwoning bouwen, zodat een vriend of familielid van dichtbij intensieve zorg kan verlenen. Veel gemeenten vragen daarvoor wel een medische verklaring, die aantoont dat de mantelzorg echt nodig is.

Zeker 42 gemeenten gaan een stap verder door ook de bouw van premantelzorgwoningen toe te staan. Die zijn bedoeld voor mensen die in de toekomst verwachten dat ze mantelzorg nodig hebben, bijvoorbeeld over tien jaar.

Voor de premantelzorgwoning is juist wel een vergunning nodig en geen medische verklaring. Gemeenten stellen voor die vergunning bepaalde eisen: zo moet iemand vaak de AOW-leeftijd hebben bereikt of in een gesprek met de gemeente aannemelijk kunnen maken dat er op termijn mantelzorg nodig is.

Druppel op gloeiende plaat

In veel gemeenten staat de premantelzorgwoning nog in de kinderschoenen: er zijn tot nu toe niet of nauwelijks vergunningen verleend. In de gemeente Peel en Maas is het relatief populair: daar zijn inmiddels dertig vergunningen uitgegeven.

"We zijn een plattelandsgemeente, met grote huizen en grote kavels, dus daarom is dit een makkelijke route", zegt wethouder Rob Wanten. "Het is altijd nog maar een druppel op een gloeiende plaat. Maar we hebben alle creativiteit nodig om überhaupt iets te doen aan die moeilijke woningmarkt."

Dankzij die vergunning van de gemeente Peel en Maas woont Joke Kremers nu in een chalet in de tuin van haar dochter:

Gemeenten staan niet alleen vaker de vergunningen voor premantelzorgwoningen toe, ook woning- of kavelsplitsing is op steeds meer plekken een optie. Uit onderzoek van Platform 31, een onafhankelijke kenniscentrum voor stedelijke ontwikkeling, blijkt dat zeker dertig gemeenten bezig zijn om ook daar soepeler mee om te gaan.

De gemeente Leudal staat bijvoorbeeld geen premantelzorgwoningen toe, maar wel weer woning- en kavelsplitsing. "Als iemand een aparte premantelzorgwoning wil, kan dat ook door de kavel te splitsen", zegt wethouder Robert Martens van Leudal, waar tot nu toe tien aanvragen voor een vergunning zijn binnengekomen.

Spannende stap

De versoepelingen zijn een spannende stap voor gemeenten, omdat de bestemmingsplannen eigenlijk geen bouw van een tweede woning in de achtertuin toestaan. Ook een aanbouw maken om iemand zelfstandig in te laten wonen, mag op veel plekken niet.

Door iets af te wijken van de regels, slaan ze wel twee vliegen in een klap: ze geven ouderen de mogelijkheid om langer thuis te blijven wonen, zoals het ministerie van Volksgezondheid graag ziet. Daarnaast helpt het, al is het een klein beetje, tegen de woningnood.

Speculatie voorkomen

Risico van de versoepeling is dat huizenbezitters via deze route proberen om hun huis en grond voor meer geld te verkopen. Daarom wil Peel en Maas, dat ook woning- en kavelsplitsing toestaat, goed zicht houden op wie de nieuwe inwoners van de gemeente worden.

"Bij de aanvraag moet je wel aannemelijk maken dat je een woning erop plaatst en wie erin gaat wonen", zegt Wanten. "Om speculatie voorkomen."

"Het beschermen van de woonomgeving, dus de ruimte en groen, vinden wij belangrijk. Dat draagt ook bij aan de charme van onze dorpen", zegt Martens van de gemeente Leudal.

Chalet naar Spanje

Bij de premantelzorgwoningen is dat een mindere zorg: net als de mantelzorgwoningen moeten die weer worden weggehaald als de mantelzorg niet meer gegeven wordt. Daar heeft de familie Kremers al een plan voor.

"Als mijn moeder komt te overlijden, willen we kijken of we het chalet naar Spanje kunnen verplaatsen, om er een vakantiewoning van te maken", redeneert Nathalja Kremers hardop.

Het was een van de bekendste bomen van Groot-Brittannië: de Sycamore Gap Tree, ook wel de Robin Hood-boom genoemd. Vanochtend ontdekten wandelaars tot hun verbijstering dat de tweehonderd jaar oude esdoorn was omgezaagd. Een 16-jarige jongen is aangehouden voor de vernieling.

De publieke verontwaardiging is groot. De Sycamore Gap Tree in het Noord-Engelse Northumberland werd jaarlijks door duizenden toeristen bezocht en was in 2016 nog tot boom van het jaar gekozen door een Britse bosbeschermingsorganisatie. De eenzame esdoorn was vooral bekend vanwege de iconische plek waar hij stond: pal naast de Romeinse Muur van Hadrianus en midden in een kleine vallei, wat magische plaatjes opleverde.

Dat wisten ook de makers van de film Robin Hood: Prince of Thieves uit 1991, die de Sycamore Gap lieten figureren in een prominente scene in de film, inclusief de boom. Sindsdien ging de esdoorn ook als 'Robin Hood Tree' door het leven. Tot vandaag.

Op foto's die vanochtend zijn gemaakt is op te maken dat de boom opzettelijk met een motorzaag is geveld. De autoriteiten riepen bezoekers op weg te blijven zodat ze sporen konden veiligstellen. Een lokale gezagsdrager sprak van "een aanval op een van de beroemdste bomen" van het land. "Iedereen is in shock."

Vanmiddag werd bekend dat de politie een 16-jarige verdachte heeft aangehouden voor het vandalisme. Hij is opgepakt op verdenking van het opzettelijk veroorzaken van schade aan de boom. Hij wordt vastgehouden en werkt mee met het onderzoek, liet een woordvoerder weten. Wat het motief was om de boom te lijf te gaan, is niet bekend.

"Dit is een wereldberoemde plek", aldus de politiewoordvoerder. "Dit vandalisme heeft begrijpelijkerwijs voor een grote schok en veel woede gezorgd. Deze boom was een icoon en een bron van vreugde voor zoveel bewoners en toeristen. Dit is een ongelooflijk droevige dag."

De Amerikaanse piloot die afgelopen zondag zijn straaljager kwijtraakte na gebruik van zijn schietstoel blijkt alarmnummer 911 te hebben gebeld om hulp te krijgen. Het telefoongesprek met de verblufte centralist is vrijgegeven door de politie.

"Mevrouw, er is een militair vliegtuig neergestort. Ik ben de piloot. De hulpdiensten moeten worden ingeschakeld", zegt de beller in het telefoontje. "Ik heb geen idee waar het vliegtuig is. Dat zal ergens zijn neergestort, ik heb mijn schietstoel gebruikt."

Luister hier het gesprek tussen de piloot en het alarmnummer:

Het is nog altijd niet bekendgemaakt waarom de piloot besloot zijn vliegtuig te verlaten boven de staat South Carolina. Het Amerikaanse leger was de F-35, ook bekend onder de naam JSF, meer dan een dag lang kwijt. Hij bleek uiteindelijk 100 kilometer verderop te zijn neergestort op een akker.

Parachute

De piloot kwam nagenoeg ongedeerd met zijn parachute neer in de tuin van een woning bij Charleston. De verbaasde bewoner belde daarop met hem het alarmnummer. "We hebben hier een piloot die in mijn achtertuin is geland. Kunnen we een ambulance krijgen, alstublieft?"

De piloot voegt eraan toe dat hij ogenschijnlijk niet ernstig gewond is, maar wel wat schrammetjes heeft en last van zijn rug.

De vrouw aan de andere kant van de lijn klinkt ongelovig terwijl ze meer informatie probeert in te winnen. Op haar vraag waarom de piloot zijn straaljager verlaten heeft antwoordt hij slechts "problemen met het toestel". Ze reageert ontkennend op zijn vraag of er al berichten over een crash zijn.

Doorgevlogen

Er is veel kritiek dat defensie een dag lang een hypermodern toestel van 75 miljoen euro kwijt was en de straaljager blijkbaar tientallen kilometers kon doorvliegen zonder inzittende. Een defensiewoordvoerder speculeert dat de moderne technologie aan boord daar misschien aan bijgedragen heeft: het vliegtuig is ontworpen om stabiel door te vliegen als een piloot niet aan de besturing komt. Dat voorkomt een crash als de vlieger onwel wordt.

Daarnaast is de F-35 uitgerust met de nieuwste stealth-technologie, die het toestel moeilijk te volgen maakt voor de radar. Bovendien wordt uit voorzorg de transponder uitgezet als de piloot het toestel in de lucht verlaat, om het de vijand moeilijker te maken het toestel te vinden.

The Truth is out there, maar niet in het Mexicaanse Congres. Wetenschappers laten niets heel van de beweringen die daar tijdens een hoorzitting werden gedaan bij een presentatie over "wezens die geen deel uitmaken van de evolutie op aarde".

De Mexicaanse 'ufoloog' José Jaime Maussan presenteerde op de bijeenkomst twee kisten met volgens hem de gemummificeerde resten van bizarre wezentjes met drie vingers en langgerekte hoofden. Duidelijk valt E.T. erin te herkennen. Wetenschappers hebben volgens Maussan vastgesteld dat dertig procent van hun dna-materiaal niet te herleiden is.

"Dit is het toppunt van bewijs", beweerde hij gisteren tegenover de parlementariërs. "Als het dna laat zien dat het niet om mensen gaat en niets anders ter wereld ziet er zo uit, dan moeten we dat aanvaarden." Van buitenaards leven wilde hij nog net niet spreken. Het krasse verhaal werd al snel wereldwijd opgepikt, ook door serieuze nieuwsmedia.

'Niet serieus nemen'

Wetenschappers reageren uitermate sceptisch op de presentatie, zoals bijvoorbeeld emeritus hoogleraar theoretische sterrenkunde Vincent Icke van de Universiteit Leiden. Gevraagd hoe serieus de onthulling moet worden genomen luidt zijn korte antwoord: "Nou, niet."

"Ik denk dat er geen enkele wetenschapper in het parlement van Mexico zit. Dit hoeven we echt niet serieus te nemen", is zijn oordeel.

De beroemde Britse natuurkundige Brian Cox denkt dat een eventueel mysterie makkelijk op te lossen valt. "Stuur een monster in voor een dna-test of vraag de plaatselijke universiteit en je weet het binnen tien minuten."

Cox heeft een probleem met het traditionele beeld van aliens als kleine, groene mannetjes. "Ze zijn echt veel te menselijk. Het is zeer onwaarschijnlijk dat intelligent leven op een andere planeet zich zou ontwikkelen zoals wij."

Universiteit neemt afstand

Maussan zegt dat hij de mummies in 2017 heeft gevonden in de buurt van het Peruaanse Nazca. Die locatie is beroemd onder ufo-liefhebbers vanwege prehistorische landschapslijnen: de ingewikkelde dierpatronen daar van tientallen meters groot zouden volgens hen wel eens met buitenaardse hulp gemaakt kunnen zijn.

De mummies zouden diep onder de grond zijn aangetroffen in een kiezelaardemijn. Uit onderzoek is volgens Maussan gebleken dat ze tussen de 700 en 1800 jaar oud zijn.

Wat zijn claim er niet geloofwaardiger op maakt is dat de Peruviaanse autoriteiten in datzelfde jaar al eens zijn beweringen hebben laten toetsen. De conclusie luidde toen dat het poppen van recente makelij waren die met papier en lijm waren bedekt om huid na te bootsen. Omdat Maussan toen geen presentatie gaf, is het niet duidelijk of het nu om dezelfde figuurtjes gaat.

Daarnaast haastte een Mexicaanse universiteit zich van de presentatie te distantiëren. Maussan beweerde samen te werken de Universidad Nacional Autónoma de México, maar in een persbericht wordt verhelderd dat die alleen een opdracht tot koolstofdatering heeft uitgevoerd. De onderzoekers kregen daarvoor 0,5 gram materiaal zonder te weten waar dat vandaan kwam. "Wij trekken totaal geen conclusies over de herkomst van deze monsters."

NASA

Geconfronteerd met alle kritiek zegt parlementariër Sergio Gutiérrez Luna van de regeringspartij dat het belangrijk is te luisteren naar "alle uitingen, alle meningen". Hij benadrukt dat het Congres geen standpunt inneemt. "We hebben onze gedachten, onze zorgen en zullen hierover in gesprek blijven". zei hij.

De zitting in Mexico kwam een dag voordat NASA een rapport presenteert over hoe er het beste onderzoek kan worden gedaan naar fenomenen die van buitenaardse origine lijken te zijn. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie liet al doorschemeren dat er te weinig concrete voorvallen zijn vastgelegd om wetenschappelijke conclusies te trekken.

Toch is dit een presentatie waar sterrenkundige Icke wel op zit te wachten. Hij verwacht dat de onderzoekers zullen opsommen hoe sommige ufowaarnemingen zijn te verklaren. Misschien was dat mysterieuze verschijnsel in de lucht wel gewoon moerasgas, een weerballon of de planeet Venus. "En ik vermoed dat ze dan ten slotte nog zullen zeggen: er zijn nog andere dingen, daar zijn we nog mee bezig."

'Onverklaarbaar' wil hij die fenomenen zeker niet noemen, liever 'nog niet verklaard'. "Een onverklaarbaar verschijnsel zijn we nog nooit tegengekomen", legt hij uit. "Maar het is denkbaar dat ons mensenbrein niet in staat is om bepaalde dingen te begrijpen. Dat moeten we voor mogelijk houden."

Wetenschappers zijn erin geslaagd om een kunstmatig embryo van een mens te creëren. Een allereerste vorm van leven, zonder gebruik te maken van sperma, eicellen of een baarmoeder. De onderzoekers hopen met hun 'model-embryo' meer te weten te komen over de allereerste, cruciale fase in de ontwikkeling van een mensenleven. Het onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

De wetenschappers verbonden aan het Weizmann Institute of Science in Israël gebruikten stamcellen om iets te maken dat sterk lijkt op een menselijk embryo. Het lukte ze vervolgens om het in het lab te laten uitgroeien tot een verzameling cellen dat dezelfde eigenschappen laat zien als een embryo van veertien dagen oud.

Zelfs de cellen die het hormoon aanmaken dat bij zwangerschapstesten wordt gebruikt, waren aanwezig. Toen de wetenschappers een commerciële zwangerschapstest gebruikten, gaf die een positief resultaat.

Stamcellen herprogrammeren

De ontwikkeling is mogelijk door een nieuwe techniek van een van de onderzoekers van het project. Daarmee kunnen de stamcellen zo geherprogrammeerd worden dat ze kunnen veranderen in elk type cel. Met chemicaliën zorgden de wetenschappers ervoor dat deze stamcellen omgezet worden naar de vier typen cellen die te vinden zijn bij een embryo.

In deze video zie je het hormoon dat in zwangerschapstests wordt gebruikt (groen) en de buitenste laag die de placenta wordt (roze):

Onder geoptimaliseerde, specifiek ontwikkelde omstandigheden werden deze cellen bij elkaar gemixt en wachtten de onderzoekers af wat er zou gebeuren. "Een embryo is per definitie zelfsturend: we hoeven het niet te vertellen wat het moet doen", aldus Jacob Hanna, een van de wetenschappers.

Dat lukte dus, uiteindelijk tot een model dat gelijk is aan dat van een embryo van veertien dagen. Dat is het moment waarop de ontwikkeling van organen op gang komt.

Kennis over de start van het leven

Daarmee biedt het model een ethisch verantwoorde manier om meer te weten te komen over de allereerste fases van een mensenleven. Dat is tot nu toe namelijk nog redelijk een mysterie: er is nog maar weinig kennis over, zegt het team van wetenschappers achter het model.

Dat komt omdat onderzoek met echte embryo's juridisch, ethisch en technisch gezien lastig en beladen is. Een kunstmatig ontwikkeld embryo als deze maakt meekijken bij de allereerste ontwikkelingsfase makkelijker.

De hoop is dat met het model verklaard kan worden hoe verschillende cellen ontstaan, hoe organen worden opgebouwd, en ook vooral om te zien hoe en waarom het in die cruciale eerste fase soms misgaat. Bijvoorbeeld door erfelijke of genetische ziekten. Ook zouden medicijnen kunnen worden getest zonder een zwangerschap in gevaar te brengen.

De kunstmatige ontwikkelde embryo heeft nu al nieuwe inzichten opgeleverd om miskramen te voorkomen. De onderzoekers ontdekten dat andere delen van het embryo zich niet kunnen vormen als het niet wordt omhuld door placentavormende cellen.

Een volwassen leeuw heeft zo'n twee uur op straat doorgebracht in de Pakistaanse stad Karachi. Tijdens de spits was het dier uit de auto van zijn eigenaar ontsnapt. Na een zoektocht is de leeuw in beslag genomen; het is verboden deze roofdieren in woonwijken te houden.

Het is nog onduidelijk hoe de leeuw heeft kunnen ontsnappen. Eenmaal buiten de auto stond het dier op een van de drukste straten van de miljoenenstad.

Aanvankelijk rende de leeuw de kelder van een gebouw binnen. Daarna liep hij op straat, waar grote files ontstonden. Het roofdier zorgde voor paniek, maar trok ook veel bekijks. Journalisten deden verslag van de situatie en talloze omstanders probeerden een glimp van de leeuw op te vangen.

"Onze teams haastten zich erheen en hebben het dier gered", zegt de Pakistaanse natuurbescherming:

Hoe het nu met de leeuw gaat is onbekend. Zijn eigenaar is opgepakt. In Pakistan worden leeuwen vaker als huisdier gehouden.

Microsoft heeft een artikel waarin foutieve reistips voor de Canadese stad Ottawa werden gegeven verwijderd. Het artikel stond op de MSN-startpagina en gaf onder meer als tip om naar de voedselbank te gaan als uitje. Het bleek een van de vele fouten in een door kunstmatige intelligentie (AI) gegenereerd artikel.

Het artikel was onder meer te zien op de Britse startpagina van MSN en had de titel "Ga je naar Ottawa? Deze dingen moet je absoluut niet missen". Op de derde plaats werd de voedselbank genoemd met daarbij onder meer de zin: "Het leven is al lastig genoeg. Overweeg hier binnen te gaan met een lege maag."

'Niet gecontroleerd'

De aanwezigheid van de voedselbank op de lijst met tips komt door een fout van de kunstmatige intelligentie die Microsoft gebruikt. Het bedrijf ontsloeg in 2020 meerdere journalisten. Er worden sindsdien steeds meer artikelen door AI geschreven, maar die worden wel nog altijd door mensen gecontroleerd voordat ze online komen te staan. "Het artikel is verwijderd en we onderzoeken hoe het door onze controles heen is gekomen", zegt een Microsoft-woordvoerder tegen The Verge.

De zin die in het AI-artikel werd genoemd is waarschijnlijk een slecht herschreven versie van de website van de voedselbank in Ottawa waarin staat: "Het leven is al uitdagend genoeg. Stel je voor dat je die uitdagingen dan ook nog met een lege maag moet aangaan."

Maar dat is lang niet de enige fout in het artikel. Zo staat er bij een tip over Rideau Canal, een historisch kanaal dat door het centrum van Ottawa loopt, een foto van de rivier de Rideau, meldt CBC. Deze stroomt op een andere plek in de buurt van de stad.

Ook wordt in de aanbeveling van een jaarlijks winterfestival gesproken over "de grootste sneeuw van Noord-Amerika". Er is wel een park met sneeuw, maar "de grootste sneeuw van Noord-Amerika" lijkt vooral weer een interpretatiefout van kunstmatige intelligentie.

Onbetrouwbare nieuwswebsites

Grote mediabedrijven experimenteren met het gebruik van kunstmatige intelligentie bij het schrijven van artikelen, maar zijn er terughoudend mee. Wel verschijnen er steeds meer door AI geschreven artikelen op onbetrouwbare nieuwswebsites die uitsluitend bedoeld zijn om advertentie-inkomsten te genereren, zogenoemde content farms. Het gebruik van populaire zoekwoorden in zulke artikelen moet ervoor zorgen dat er zoveel mogelijk op geklikt wordt.

Het Centrum Veilige Sport Nederland (CVSN) mag namen van beschuldigden niet meer verwerken, omdat het registreren van persoonsgegevens in het systeem onrechtmatig was, schrijft sportminister Conny Helder in een Kamerbrief.

In het jaarverslag van CVSN, waar melding kan worden gemaakt van grensoverschrijdend gedrag, matchfixing en doping in de sport, wordt duidelijk dat het om niet geringe aantallen gaat.

In 714 van de in totaal 828 dossiers is de positie van de beschuldigde aangeduid. In 179 dossiers is ook de leeftijd van de beschuldigde ingevuld.

Dat registreren gebeurde volgens Helder terwijl CVSN "niet over een rechtmatige grondslag om bijzondere en strafrechtelijke persoonsgegevens van andere personen dan de melder zelf, zoals beschuldigden en overige betrokkenen, te verwerken".

Tot voor kort gebeurde dat dus nog wel. Sinds 22 september hebben de gebruikers van het systeem, naast het meldpunt zijn dat de sportbonden, geen toegang meer tot de persoonsgegevens van beschuldigden van wangedrag. Die gegevens zijn ook verwijderd uit de oude en lopende dossiers, schrijft Helder.

Melders kunnen nog altijd verhaal kwijt

Melders van wangedrag kunnen nog wel bij het CVSN terecht en hun verhaal doen. Eventueel worden ze doorverwezen naar het tuchtrecht, de politie of hulpverlening. Ze krijgen hierin begeleiding. "Dit laat onverlet dat ik mij toch zorgen maak over de consequenties", aldus Helder.

"CVSN kan nog wel signaleren als binnen een bond, vereniging of sportprogramma meerdere meldingen over een beschuldigde binnen komen, en kunnen dit signaal ook blijven doorgeven." Alleen de naam van de beschuldigde of betrokkenen kan niet meer worden gemeld.

De aangekondigde strengere regels voor uitzendbureaus gaan een jaar later in. Demissionair minister Van Gennip (Sociale Zaken) wilde per 2025 alleen nog uitzendbureaus toestaan die aan de eisen voldoen, om een einde te maken aan uitbuiting van arbeidsmigranten. Maar in een brief aan de Tweede Kamer schrijft ze dat die datum niet haalbaar is en dat het nieuwe stelsel "naar verwachting" op 1 januari 2026 zal ingaan.

De minister heeft nog gekeken of het mogelijk is om via een al bestaande wet sneller strengere regels op te stellen, maar dat is volgens haar niet het geval. Ze kiest voor "een integrale, zorgvuldige en goed uitvoerbare oplossing voor de lange termijn".

Van Gennip wil misstanden in de uitzendbranche tegengaan, zoals slechte huisvesting, onveilige werkplekken en onzekere contracten. "Nog te vaak worden arbeidsmigranten in Nederland behandeld als tweederangsburgers", zegt ze. "Malafide uitzendbureaus maken misbruik van de kwetsbare positie van arbeidsmigranten en verdienen daar geld aan. Dit is Nederland onwaardig."

In het wetsvoorstel dat naar de Kamer is gestuurd staat een toelatingsstelsel. Om voor toelating in aanmerking te komen, moeten uitzendbureaus onder meer een verklaring omtrent het gedrag (VOG) indienen, een waarborgsom van 100.000 euro overmaken en laten zien dat ze het juiste loon uitkeren en netjes belasting betalen. Op die manier wil Van Gennip oneerlijke concurrentie in de branche uitbannen.

Alleen toegelaten bureaus mogen op de markt opereren en bedrijven die gebruikmaken van uitzendbureaus, zogeheten inleners, mogen alleen met die toegelaten bureaus zakendoen. Het was een belangrijke aanbeveling van de commissie onder leiding van voormalig SP-leider Emile Roemer uit 2020. Die commissie deed onderzoek naar de positie van arbeidsmigranten.

Arbeidsinspectie uitgebreid

Van Gennip kondigde haar wetsvoorstel eerder dit jaar aan, maar toen kwam er veel kritiek. De Raad van State vond dat er meer garanties moesten komen voor effectief toezicht op de regels. Zo moest beter worden omschreven hoe en door wie er gehandhaafd gaat worden bij de meer dan 15.000 uitzendbureaus in Nederland.

De minister laat weten dat de Arbeidsinspectie met negentig voltijdsbanen zal worden uitgebreid om toezicht te houden. Die inspecteurs gaan periodiek controleren of de uitzendbureaus en inleners zich aan de regels blijven houden. Zo niet, dan kunnen ze boetes opleggen.

In het uiterste geval kan de minister van Sociale Zaken de toelating van een bureau schorsen. Dat betekent dat het geen personeel meer mag uitlenen.

Tot 1998 waren uitzendbureaus verplicht een vergunning aan te vragen. Op dat moment waren er zo'n 4000 uitzendbureaus in Nederland. Nadat die verplichting was vervallen, liep dat aantal snel op naar meer dan 15.000.