NEW YORK (ANP) - De aandelenbeurzen in New York zijn vrijdag met overwegend verliezen het weekend in gegaan. De aandacht van beleggers op Wall Street ging onder meer uit naar de resultaten van de grote banken JPMorgan Chase, Citigroup en Wells Fargo. Verder hingen de zorgen over een escalatie van de oorlog in Israël boven de markt door de dreiging van een grootschalig grondoffensief in de Gazastrook. De olieprijzen gingen fors omhoog door de vrees voor grotere onrust in het Midden-Oosten.

Het bericht Banken in schijnwerpers op overwegend rood Wall Street na cijfers verscheen eerst op Nieuws.nl.

Eigenaren van een monumentale boerderij in het Groningse Drieborg krijgen na jaren vechten geld voor de restauratie van hun pand. De boerderij raakte ernstig beschadigd vanwege verzakkingen. Volgens de bewoners komt dat door gaswinning in de provincie. In een wanhoopspoging schilderden ze het pand vorig jaar knalroze.

Het 158 jaar oude pand is eigendom van Boelo ten Have en Annemarie Nijhoff. Ze zijn de zesde generatie die boert op die plek. De karakteristieke boerderij trekt al jaren veel bekijks en een foto ervan haalde ooit de voorkant van een roman. Van binnen is het rijksmonument een bouwval die vol met diepe scheuren zit. Het kost een vermogen om dat te laten herstellen, maar omdat het volgens deskundigen net buiten het bevingsgebied ligt, komen de eigenaren niet in aanmerking voor vergoedingen van bijvoorbeeld de NAM.

Het pand verzakt steeds meer en lekt aan alle kanten. Het verstevigen van het fundament van de boerderij kost naar schatting zo'n anderhalf miljoen euro. Het stel hoopte daarom op subsidie voor cultureel erfgoed. Het pand voldeed volgens de adviesorganisatie niet aan de criteria om in aanmerking te komen voor steun. Daarna volgden onder meer gesprekken met Monumentenzorg en zelfs een brief aan de koning, zonder resultaat.

Uit wanhoop schilderden ze in de zomer van 2022 de voorkant van het pand roze. Het stel had het gevoel vast te zitten: restauratie lukte niet, maar slopen en opnieuw bouwen mag ook niet bij een rijksmonument.

Donderdagavond kwam een verlossend telefoontje: demissionair staatssecretaris Uslu van Cultuur en Media stelt een bedrag van 756.968 euro beschikbaar voor de restauratie van de boerderij. "Dat hadden we niet meer verwacht en we zijn hier ook echt heel blij mee", zegt Annemarie Nijhoff tegen RTV Noord.

De subsidie komt niet uit een potje voor bevingsschade. Het extra geld dat staatssecretaris Uslu beschikbaar stelt, komt uit het budget voor een aantal urgente restauraties van grote monumenten, schrijft de omroep.

Vlag niet nog niet uit

Toch gaat de vlag niet uit in Drieborg. "Dit is hopelijk een zet in de goede richting, maar voor het complete project is al met al wel een paar miljoen nodig. Zo moet de hele fundering worden aangepakt, omdat de koppen van de palen verrot zijn terwijl er de afgelopen tien jaar heel veel schade is ontstaan door verzakking: we kampen met heel veel scheuren en lekkages. Dat moet allemaal hersteld worden."

De roze gevel blijft daarom voorlopig. Nijhoff: "De boerderij blijft roze tot de laatste steen is hersteld. Als hij straks weer wit geschilderd is, weet je dat het klaar is."

Vanaf 2025 moeten veel binnensteden bevoorraad worden door uitstootloze busjes. Maar verschillende regelingen en uitzonderingen maken het voor ondernemers aantrekkelijk om nog snel een dieselbusje aan te schaffen.

Zo mogen nieuwe dieselbusjes en -trucks die vóór 2025 zijn aangeschaft, nog tot 2028 rondrijden. Hierdoor komt het effect van deze zogeheten zero-emissiezones in de eerste periode onder druk te staan.

Dat blijkt uit een marktverkenning van energiebedrijf Joulz. Het wordt bevestigd door ondernemers en cijfers van de Bovag en de RAI Vereniging.

Eerder kwamen uit een rondgang van de NOS de kopzorgen van gemeenten en ondernemers over de aankomende wetgeving naar voren, zoals een vol stroomnet, hogere kosten en gebrek aan laadplekken. Voor gemeenten zelf blijkt het ook lastig: de hoofdstad vroeg in een aanbesteding voor afvalwagens nog voor de deadline van 2025 om dieseltrucks.

Daar is de hoofdstad niet alleen in, merkt Joulz, een bedrijf dat voor 20.000 zakelijke klanten de elektriciteitsvoorziening regelt. Toen het de afgelopen maanden nauwelijks verzoeken kreeg om bedrijven gereed te maken voor de overstap naar elektrische voertuigen, krabde het zich achter de oren. En dus ging het klanten vragen waarom die verzoeken niet kwamen.

Wat bleek? "Bijna niemand was écht bezig met de elektrificatie", zegt Joulz-baas Sytse Zuidema. "Er zijn heel wat mogelijkheden om er nog niet aan te beginnen, en daar wordt dus gebruik van gemaakt."

Weinig elektrische voertuigen

Bij vrachtwagens is het aandeel elektrisch heel klein: dit jaar was 1 op de 30 (nieuwe en oude) aangekochte vrachtwagens elektrisch. Bij bestelbusjes stijgt het marktaandeel van elektrisch sneller. Maar volgens Zuidema nog steeds veel te langzaam, zeker als je weet dat vanaf 2030 de binnensteden van grote gemeenten moeten worden bevoorraad zonder uitstoot.

Wat waarschijnlijk meespeelt bij de tendens om nog snel dieselbusjes te kopen, is de afschaffing van de vrijstelling van bpm voor ondernemers in 2025. In lekentaal: tot dan is het gunstig om een (diesel)busje te kopen, want daarna moeten ondernemers net als particulieren aankoopbelasting (bpm) betalen. Vanaf dan wordt deze belasting ook gekoppeld aan de hoeveelheid CO2 die een voertuig uitstoot.

De RAI Vereniging, de branchevereniging van auto-importeurs, verwacht dat deze afschaffing een tegengesteld effect zal hebben: "De verduurzaming van het wagenpark wordt hierdoor eerder vertraagd dan versneld. In 2024 zullen er nog veel dieselwagens gekocht worden, waarna deze markt in 2025 ineenzakt."

'Onwerkbaar'

Dat ondernemers nog niet massaal overstappen naar elektrisch, herkent de RAI dan ook: "Het aandeel groeit, maar er is nog geen sprake van een trendomslag." Autobrancheclub Bovag ziet hetzelfde: "Onze leden maken hun eigen afweging."

Stadslogistiek-docent Walther Ploos van Amstel waarschuwde hier eerder al voor: de regelingen zijn wat hem betreft vaak te breed gedefinieerd en de lijst met uitzonderingen is te lang.

Wagenparkbeheerder John Laagland van het Volendamse elektrotechniekbedrijf Cas Sombroek heeft twee jaar terug bij de vernieuwing van het wagenpark (vijftig busjes) vooral voor diesel gekozen: "Het was anders echt te duur, en we hebben hier ook geen plek voor zo veel laadpalen. Laat staan dat die infrastructuur er al is in Amsterdam. Voor veel ondernemers is dit onwerkbaar."

'Dieselhausse'

Jammer, vindt Zuidema: "Ik vond eigenlijk dat gemeenten het best fair deden. Het werd een paar jaar terug aangekondigd en alle betrokken partijen kregen vijf jaar de tijd. Veel klanten zijn wel wat aan het proberen, maar er zijn er maar weinig die helemaal doorpakken."

Volgens Zuidema gaat dat een probleem worden, want zoiets ingrijpends voorbereiden kost tijd. "Inmiddels is de netcongestie bekend, je kan als bedrijf op sommige plekken lang wachten op een aansluiting. Wil je over een jaar ineens overstappen op elektrisch, dan kan dat niet zomaar."

Hij verwacht een 'dieselhausse' voor 2025. Maar partijen die wachten met elektrificatie, hebben volgens Zuidema het nakijken. "Partijen die nu al bezig zijn, hebben straks een voorsprong. De transitie is onvermijdelijk."

In deze gemeenten komen zero-emissiezones:

De omzet van de 300 grootste webwinkels in Nederland is voor het eerst teruggelopen. In 2022 bedroeg de gezamenlijke omzet ruim 26 miljard euro, een daling van 2 procent vergeleken met het jaar ervoor. Dit blijkt uit de jaarlijkse Twinkle100, een overzicht van de grootste online retailers in Nederland.

De top vijf webwinkels blijft grotendeels onveranderd. Bol.com staat, net als vorig jaar, bovenaan met een omzet van ruim 4 miljard euro, gevolgd door Albert Heijn en Coolblue. Zij behaalden een omzet van respectievelijk 1,7 en 1,5 miljard euro. Zalando is Amazon gepasseerd en staat vierde.

Weer naar de winkelstraat

Na een sterke omzetgroei van 27,5 procent in 2021 stagneerde de groei in 2022. Daniël Verheij, hoofdredacteur van Twinkle, verklaart: "De coronacrisis heeft online retail een impuls gegeven die je kunt vergelijken met vijf jaar normale groei. Zulke snelle groei kan echter niet voortdurend doorgaan."

Verheij denkt dat er nog wel sectoren zijn met groeipotentieel. Hij wijst daarbij op de flinke omzetstijging bij online supermarkten.

Duurzaam winkelen

Twinkle heeft dit jaar voor het eerst ook het retourbeleid van online retailers onder de loep genomen.

Van de top 100 webshops biedt 9 procent altijd gratis verzending aan. Voor 60 procent geldt dit bij een minimumaankoopbedrag en 27 procent rekent standaard verzendkosten. Wat betreft retourzendingen: ongeveer een derde van de webwinkels rekent altijd kosten, terwijl iets meer dan de helft deze kosten standaard dekt.

Verheij wijst erop dat bedrijven die bekendstonden om hun gratis retourbeleid, zoals Zalando, retourkosten hebben geïntroduceerd. "Consumenten zijn gewend aan het gemak van online shoppen, dus accepteren ze deze verandering," zegt hij. Bovendien merkt hij op dat consumenten bewustere keuzes maken en vaker kiezen voor duurzamere verzendopties zoals fietsbezorging en bezorging met elektrische voertuigen.

Marketplaces

De 'marketplaces' zijn sterk in opkomst. Dit zijn platforms zoals Bol.com en Amazon die naast hun eigen assortiment ook producten van externe verkopers aanbieden.

Verheij benadrukt de groeiende populariteit van deze online marktplaatsen: "Vier jaar geleden telden we slechts zes dergelijke webshops in onze lijst. Dit jaar zijn dat er 22."

De beursgang van het populaire sandalenmerk Birkenstock heeft niet het megasucces opgeleverd waar op was gerekend. Mede door de publiciteit van de roze Birkenstocks uit de blockbuster Barbie hoopte het Duitse merk op de beurs 9 tot 10 miljard dollar waard te worden.

Beleggers gingen alleen niet mee in de hype van het in 1774 opgerichte en nog altijd razend populaire Birkenstock. Zij hapten op de eerste handelsdag op de beurs in New York voor wat minder dan de introductieprijs toe. De beurswaarde stokte uiteindelijk op 40,20 dollar per aandeel, bijna 13 procent minder dan gehoopt.

Dat was nogal een tegenvaller voor de Amerikaanse durfinvesteerder L Catterton, die op veel meer had ingezet. Het fonds van onder meer LVMH-eigenaar Bernard Arnault nam twee jaar geleden twee derde van de aandelen voor bijna 5 miljard dollar over van de familie Birkenstock, die de rest in handen hield.

Barbiehype

De stap naar de beurs was zorgvuldig uitgekiend. Onder meer de Birkenstocks die hoofdrolspeelster Margot Robbie in de slotscène van Barbie draagt, moesten het aandeel een extra zet geven.

"Een prachtig voorbeeld van een bedrijf dat ook zo nodig naar de beurs wil. Een herkenbaar merk, iedereen kent het", zei analist Corné van Zeijl van vermogensbeheerder Cardano.

Met een introductieprijs van 46 dollar voor de eerste 32,2 miljoen aandelen, zou Birkenstock op de beurs in New York in één keer een waarde van 9 miljard dollar krijgen. Dat zou de waarde van de belegging van L Catterton bijna verdubbelen.

41 dollar

De praktijk viel tegen. Bij de opening van de New York Stock Exchange duurde het uren voor er een openingsprijs op de borden verscheen. En toen die er eindelijk kwam, lag het aandeel met 41 dollar ongeveer 11 procent onder prijs waar Catterton op had gehoopt.

De koers sloot zoals al gezegd uiteindelijk op 40,20 dollar per aandeel, waarmee het bedrijf op de beurs in totaal zo'n 7,55 miljard dollar waard is. Dat is nog altijd een ruime winst voor L Catterton, maar niet de hoofdprijs waar op was gehoopt.

Van Zeijl wijst naar eerdere uitglijders van modemerken op de beurs, zoals Dr. Martens. "Een groot drama", noemt hij het. "Dr. Martens werd zo gehyped. Maar in anderhalf jaar tijd is de koers 70 procent naar beneden gegaan. Dat maakt beleggers natuurlijk terughoudend. Na één dag moet je er eigenlijk weer uit zijn."

Een belangrijke blokkade om in Nederland supersnel mobiel internet uit te rollen is definitief van de baan. Het in Friesland gevestigde satellietbedrijf Inmarsat voor scheepvaartcommunicatie, ook wel '112 op zee genoemd', is akkoord met de voorwaarden om naar Griekenland te verhuizen.

Dat meldde het ministerie van Economische Zaken vandaag aan het begin van de inhoudelijke behandeling van de rechtszaak over de veiling van de 3,5 GHz-frequentie. Een woordvoerder van Inmarsat bevestigt dat het niet langer bezwaar aantekent.

Inmarsat biedt vanuit het Friese Burum al vijftig jaar via satellieten noodcommunicatie voor schepen aan. Dat doet het bedrijf vanaf de 3,5 GHz-frequentie die de overheid in gebruik wil nemen voor het supersnelle 5G. Het huidige 5G in Nederland zendt uit via een lagere frequentie, waardoor het nu niet zoveel sneller dan 4G is.

Verhuizing

Als oplossing kan Inmarsat naar Griekenland verhuizen, waar het zonder problemen de zogeheten '112 voor de scheepvaart' kan verzorgen. Maar omdat er volgens de woordvoerder zekerheden ontbraken om ook in de toekomst vanaf daar zonder problemen de verbindingen te behouden, bleef Inmarsat zich verzetten tegen de verdere uitrol van 5G.

Na toezeggingen van de Griekse toezichthouder en demissionair minister Adriaansens heeft Inmarsat er nu voldoende vertrouwen in om vanaf 1 februari volgend jaar vanuit Griekenland te kunnen werken. Daarmee is het grootste obstakel voor de uitrol opgelost.

Veiling

Bij de rechtbank in Rotterdam staan vandaag negen partijen, inclusief telecomproviders KPN, Odido (het voormalige T-Mobile) en VodafoneZiggo, tegenover de Nederlandse Staat.

De zaak gaat weer over de kaders waarbinnen de veiling gehouden gaat worden. Ook Schiphol en de Rotterdamse haven doen mee, zij willen meer ruimte op de frequentieband.

De aangekondigde strengere regels voor uitzendbureaus gaan een jaar later in. Demissionair minister Van Gennip (Sociale Zaken) wilde per 2025 alleen nog uitzendbureaus toestaan die aan de eisen voldoen, om een einde te maken aan uitbuiting van arbeidsmigranten. Maar in een brief aan de Tweede Kamer schrijft ze dat die datum niet haalbaar is en dat het nieuwe stelsel "naar verwachting" op 1 januari 2026 zal ingaan.

De minister heeft nog gekeken of het mogelijk is om via een al bestaande wet sneller strengere regels op te stellen, maar dat is volgens haar niet het geval. Ze kiest voor "een integrale, zorgvuldige en goed uitvoerbare oplossing voor de lange termijn".

Van Gennip wil misstanden in de uitzendbranche tegengaan, zoals slechte huisvesting, onveilige werkplekken en onzekere contracten. "Nog te vaak worden arbeidsmigranten in Nederland behandeld als tweederangsburgers", zegt ze. "Malafide uitzendbureaus maken misbruik van de kwetsbare positie van arbeidsmigranten en verdienen daar geld aan. Dit is Nederland onwaardig."

In het wetsvoorstel dat naar de Kamer is gestuurd staat een toelatingsstelsel. Om voor toelating in aanmerking te komen, moeten uitzendbureaus onder meer een verklaring omtrent het gedrag (VOG) indienen, een waarborgsom van 100.000 euro overmaken en laten zien dat ze het juiste loon uitkeren en netjes belasting betalen. Op die manier wil Van Gennip oneerlijke concurrentie in de branche uitbannen.

Alleen toegelaten bureaus mogen op de markt opereren en bedrijven die gebruikmaken van uitzendbureaus, zogeheten inleners, mogen alleen met die toegelaten bureaus zakendoen. Het was een belangrijke aanbeveling van de commissie onder leiding van voormalig SP-leider Emile Roemer uit 2020. Die commissie deed onderzoek naar de positie van arbeidsmigranten.

Arbeidsinspectie uitgebreid

Van Gennip kondigde haar wetsvoorstel eerder dit jaar aan, maar toen kwam er veel kritiek. De Raad van State vond dat er meer garanties moesten komen voor effectief toezicht op de regels. Zo moest beter worden omschreven hoe en door wie er gehandhaafd gaat worden bij de meer dan 15.000 uitzendbureaus in Nederland.

De minister laat weten dat de Arbeidsinspectie met negentig voltijdsbanen zal worden uitgebreid om toezicht te houden. Die inspecteurs gaan periodiek controleren of de uitzendbureaus en inleners zich aan de regels blijven houden. Zo niet, dan kunnen ze boetes opleggen.

In het uiterste geval kan de minister van Sociale Zaken de toelating van een bureau schorsen. Dat betekent dat het geen personeel meer mag uitlenen.

Tot 1998 waren uitzendbureaus verplicht een vergunning aan te vragen. Op dat moment waren er zo'n 4000 uitzendbureaus in Nederland. Nadat die verplichting was vervallen, liep dat aantal snel op naar meer dan 15.000.

De meeste Nederlandse ziekenhuizen zijn financieel gezond, maar hebben weinig ruimte voor noodzakelijke investeringen. Dat concludeert accountantskantoor BDO in zijn jaarlijkse rapportage over de financiële situatie van de ziekenhuissector. Van de 61 geanalyseerde ziekenhuizen scoren 55 een voldoende.

Qua financiële gezondheid scoorden ziekenhuizen in Nederland vorig jaar gemiddeld een rapportcijfer van 7,2. Allerminst een onvoldoende, maar het betekent niet dat er geen problemen op de loer liggen. Met name kleinere ziekenhuizen zijn kwetsbaar. Volgens BDO daalt het rendement van een aantal kleine ziekenhuizen naar de kritieke ondergrens van 1 procent.

Dit komt door een stapeling van snel stijgende lasten. Zo zijn de loonkosten een nog zwaardere last geworden. De cao-lonen stijgen in twee jaar tijd met meer dan 10 procent. Maar ook andere kosten, zoals energie en vastgoed, nemen snel toe vanwege de inflatie.

Zorgakkoord

In het Integraal Zorgakkoord is vastgelegd dat ziekenhuizen de komende jaren fors moeten investeren in andere manieren van zorg organiseren, zoals digitalisering. De kosten daarvoor krijgen ze deels vergoed door het ministerie van Volksgezondheid, maar die fondsen zijn volgens BDO niet groot genoeg.

En omdat de rendementen mager zijn (een afname van 1,9 naar 1,6 procent), is ook daar weinig financiële ruimte. "Een duivels dilemma", zegt Vincent Eversdijk van BDO.

BDO komt met twee voorstellen. Ofwel de maatschappij draait hiervoor op door hogere premies te betalen. Ofwel, en dat lijkt BDO een realistischer scenario, ziekenhuizen zoeken samen met banken en zorgverzekeraars geld om de kosten voor het Zorgakkoord te dekken. Uiteindelijk zal dat dan ook leiden tot hogere premies.

Verkiezingen

Maar er is nog een factor die veel onzeker maakt: de Tweede Kamerverkiezingen over anderhalve maand. "Deze problematiek staat wel op de politieke agenda, maar de uitwerking ontbreekt", zegt Eversdijk. "Veel is nog onduidelijk of niet doorberekend."

Het Zorgakkoord gaat om het betaalbaar houden van de zorg, maar volgens BDO is niet afgesproken hoe dat precies moet en wie de regie moet nemen in de organisatie van heel complexe zorg of acute zorg.

De rente voor leningen van studenten wordt per 1 januari 2024 meer dan vijf keer zo hoog. De rente is nu nog 0,46 procent, maar stijgt vanaf volgend jaar naar 2,56 procent. Dit wordt ook de nieuwe rente voor mbo'ers, zij zitten nu nog op 1,78 procent. De verhoging is het gevolg van de stijgende rente die de overheid moet betalen op leningen.

Door de rentestijging moeten bepaalde groepen (oud-) studenten straks meer gaan terugbetalen. Studentenorganisaties maken zich zorgen. "Het collegegeld stijgt, de koopkrachtmaatregel wordt niet verlengd. Studenten krijgen met de ene klap na de andere te maken", zegt Demi Janssen, voorzitter van het Interstedelijk Studentenoverleg (ISO). "En nu ook oud-studenten. Dit is echt niet niks."

Bij het aflossen van studieschuld geldt er een rentevaste periode van vijf jaar. Hbo- en wo-studenten hebben sinds de invoering van het leenstelsel 35 jaar om hun schuld af te betalen. Voor mbo'ers wordt dit ook 35 jaar.

Pechgeneratie

Sinds het studiejaar 2015/2016 kregen de meeste studenten geen studiefinanciering meer, vanwege de invoering van het leenstelsel. De totale studieschuld is sindsdien verdubbeld. Een deel van die zogenoemde pechgeneratie krijgt nu dus ook te maken met een flink hogere rente. Het leenstelsel is inmiddels teruggedraaid en sinds dit jaar ontvangen studenten weer een basisbeurs.

Demissionair minister Dijkgraaf van Onderwijs laat in een reactie aan de NOS weten dat hij zich kan voorstellen dat er zorgen zijn bij studenten. "Daarom willen we als kabinet studenten financiële rust bieden."

Hij wijst hierbij op de basisbeurs, de verruimde aanvullende beurs en energietoeslag voor sommige studenten. Verder benadrukt Dijkgraaf dat DUO rekening houdt met de situatie van studenten. "Heb je bijvoorbeeld weinig inkomen, dan betaal je maandelijks ook weinig terug." De minister noemt alleen geen oplossing voor de pechgeneratie.

"Onze eerste gedachte was: Hoe kan dit?' En dat is ook wat we terugkrijgen van studenten en bezorgde ouders', zegt Elisa Weehuizen van de Landelijke Studentenvakbond (LSVB) over de renteverhoging. Juist omdat de overheid aan jongeren had gecommuniceerd dat ze een voordelige lening zouden afsluiten, zo benadrukt ze.

"Studenten hadden verwacht dat de rente altijd nul zou blijven. Bij de 0,46 procent vorig jaar waren heel veel mensen al in een soort shock. Je treft hier juist de studenten mee die van de lening afhankelijk zijn geweest om hun studie en huur te bekostigen", zegt Weehuizen. "Het is heel pijnlijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs."

Studentenorganisaties pleiten voor een plafond voor de rente op studieschuld. "Studenten leven nu ieder jaar in onzekerheid," zegt ISO-voorzitter Janssen. "Het is bijna een lootje trekken over wat voor soort rente ze krijgen."

De financiële stabiliteit in Nederland houdt zich goed ondanks de hoge inflatie, rentestijgingen en geopolitieke onrust. Toch maakt De Nederlandsche Bank (DNB) zich, in een jaarlijkse update over gezondheid van de overheidsfinanciën, zorgen over het begrotingsbeleid.

DNB-directeur Klaas Knot maakt zich zorgen over financieel slecht onderbouwde begrotingsplannen in de Tweede Kamer, het uitdelen van zogenaamd 'gratis bier', en politieke partijen die hun verkiezingsprogramma's niet laten doorrekenen.

Knot zegt in een toelichting dat de begroting niet helemaal sluitend hoeft te zijn. "Maar in de huidige vooruitzichten voldoen we niet aan de Europese begrotingsnormen," benadrukt de DNB-directeur. "Zorg voor een appeltje voor de dorst."

Volgens DNB is een spaarpot nodig voor nieuwe crises. Tijdens de coronapandemie of gasprijscrisis gaf de overheid veel extra geld uit om huishoudens en bedrijven te ondersteunen. Volgens de centrale bankdirecteur is die spaarpot op termijn onvoldoende gevuld. "Dat vinden we zeker een risico."

Knot roept op tot een koerswijziging in het Haagse financiële beleid. "Op de korte termijn zien de overheidsfinanciën er goed uit. Op middellange termijn is dat minder en op de lange termijn ziet het beeld er slecht uit."

Verschil

Hogere defensiekosten, de energietoeslag en de oplopende rente stuwen de overheidsuitgaven op. Toch vindt DNB dat er juist nu oog moet zijn voor de financiële stabiliteit, ondanks die afwijkende omstandigheden.

Dat de economie zich ondanks dit alles goed houdt, verrast Knot zelf ook. "De vorige keer dat dit gebeurde zat de werkloosheid in de dubbele cijfers. De economie draait nu nog steeds op volle werkgelegenheid. Dat mensen gegarandeerd zijn van een inkomen, stut de economie. Dat is het verschil met vorige situaties."

Met renteverhogingen wil de ECB de economie afkoelen. Toch denkt Knot dat de gevolgen daarvan zullen meevallen. "De schade die je aan de economie moet toebrengen om de inflatie tegen te gaan lijkt heel klein te zijn. Maar zeker weten of het een zachte landing wordt weten we niet."

Wanbetalingen

Doorgaans gaan economen ervan uit dat de economie in het slop raak als de rente stijgt. "Burgers en bedrijven moeten door de stijgende rente ruimte maken in hun financiële huishouden. Als ze die niet kunnen vinden, ziet de bank een groeiend aantal wanbetalingen."

Maar dat laatste blijft ondanks een jaar van renteverhogingen meevallen, ziet Knot. "Op het moment zien we daar helemaal niets van. Er zijn nu wel de eerste tekenen van een afkoelende economie. Op termijn moeten we dit gaan zien. Maar op het moment ziet het er helemaal niet slecht uit."

Oud-minister Tjerk Westerterp is overleden op 92-jarige leeftijd. Dat heeft zijn familie laten weten aan persbureau ANP. Westerterp, die in 1983 aan de wieg stond van de AEX-index, overleed in zijn woonplaats Ulvenhout.

Westerterp begon zijn politieke carrière in de jaren 60 als Tweede Kamerlid en Europarlementariër namens de Katholieke Volkspartij, die later opging in het CDA. Hij werd vervolgens staatssecretaris van Europese Zaken onder premier Biesheuvel en minister van Verkeer en Waterstaat in het kabinet-Den Uyl, van 1973 tot 1977.

Als minister van Verkeer stelde Westerterp - die zelf een kind had verloren bij een auto-ongeluk - het dragen van een bromfietshelm en autogordel verplicht. Westerterp werd ook bekend als pleitbezorger van het regenpak. Na de oliecrisis in de jaren 70 liet hij een wedstrijd uitschrijven voor het beste regenpak, om zo meer mensen op de fiets naar werk te krijgen.

Na zijn politieke carrière werd hij directeur van de Optiebeurs in Amsterdam en bedacht hier in 1983 de AEX-index. Dit is de belangrijkste beursindex van Nederland die de ontwikkeling weergeeft van de 25 grootste aandelen qua beurswaarden. Westerterp was begin deze eeuw ook korte tijd politiek actief voor Leefbaar Nederland.

Het was een van de bekendste bomen van Groot-Brittannië: de Sycamore Gap Tree, ook wel de Robin Hood-boom genoemd. Vanochtend ontdekten wandelaars tot hun verbijstering dat de tweehonderd jaar oude esdoorn was omgezaagd. Een 16-jarige jongen is aangehouden voor de vernieling.

De publieke verontwaardiging is groot. De Sycamore Gap Tree in het Noord-Engelse Northumberland werd jaarlijks door duizenden toeristen bezocht en was in 2016 nog tot boom van het jaar gekozen door een Britse bosbeschermingsorganisatie. De eenzame esdoorn was vooral bekend vanwege de iconische plek waar hij stond: pal naast de Romeinse Muur van Hadrianus en midden in een kleine vallei, wat magische plaatjes opleverde.

Dat wisten ook de makers van de film Robin Hood: Prince of Thieves uit 1991, die de Sycamore Gap lieten figureren in een prominente scene in de film, inclusief de boom. Sindsdien ging de esdoorn ook als 'Robin Hood Tree' door het leven. Tot vandaag.

Op foto's die vanochtend zijn gemaakt is op te maken dat de boom opzettelijk met een motorzaag is geveld. De autoriteiten riepen bezoekers op weg te blijven zodat ze sporen konden veiligstellen. Een lokale gezagsdrager sprak van "een aanval op een van de beroemdste bomen" van het land. "Iedereen is in shock."

Vanmiddag werd bekend dat de politie een 16-jarige verdachte heeft aangehouden voor het vandalisme. Hij is opgepakt op verdenking van het opzettelijk veroorzaken van schade aan de boom. Hij wordt vastgehouden en werkt mee met het onderzoek, liet een woordvoerder weten. Wat het motief was om de boom te lijf te gaan, is niet bekend.

"Dit is een wereldberoemde plek", aldus de politiewoordvoerder. "Dit vandalisme heeft begrijpelijkerwijs voor een grote schok en veel woede gezorgd. Deze boom was een icoon en een bron van vreugde voor zoveel bewoners en toeristen. Dit is een ongelooflijk droevige dag."

De Amerikaanse piloot die afgelopen zondag zijn straaljager kwijtraakte na gebruik van zijn schietstoel blijkt alarmnummer 911 te hebben gebeld om hulp te krijgen. Het telefoongesprek met de verblufte centralist is vrijgegeven door de politie.

"Mevrouw, er is een militair vliegtuig neergestort. Ik ben de piloot. De hulpdiensten moeten worden ingeschakeld", zegt de beller in het telefoontje. "Ik heb geen idee waar het vliegtuig is. Dat zal ergens zijn neergestort, ik heb mijn schietstoel gebruikt."

Luister hier het gesprek tussen de piloot en het alarmnummer:

Het is nog altijd niet bekendgemaakt waarom de piloot besloot zijn vliegtuig te verlaten boven de staat South Carolina. Het Amerikaanse leger was de F-35, ook bekend onder de naam JSF, meer dan een dag lang kwijt. Hij bleek uiteindelijk 100 kilometer verderop te zijn neergestort op een akker.

Parachute

De piloot kwam nagenoeg ongedeerd met zijn parachute neer in de tuin van een woning bij Charleston. De verbaasde bewoner belde daarop met hem het alarmnummer. "We hebben hier een piloot die in mijn achtertuin is geland. Kunnen we een ambulance krijgen, alstublieft?"

De piloot voegt eraan toe dat hij ogenschijnlijk niet ernstig gewond is, maar wel wat schrammetjes heeft en last van zijn rug.

De vrouw aan de andere kant van de lijn klinkt ongelovig terwijl ze meer informatie probeert in te winnen. Op haar vraag waarom de piloot zijn straaljager verlaten heeft antwoordt hij slechts "problemen met het toestel". Ze reageert ontkennend op zijn vraag of er al berichten over een crash zijn.

Doorgevlogen

Er is veel kritiek dat defensie een dag lang een hypermodern toestel van 75 miljoen euro kwijt was en de straaljager blijkbaar tientallen kilometers kon doorvliegen zonder inzittende. Een defensiewoordvoerder speculeert dat de moderne technologie aan boord daar misschien aan bijgedragen heeft: het vliegtuig is ontworpen om stabiel door te vliegen als een piloot niet aan de besturing komt. Dat voorkomt een crash als de vlieger onwel wordt.

Daarnaast is de F-35 uitgerust met de nieuwste stealth-technologie, die het toestel moeilijk te volgen maakt voor de radar. Bovendien wordt uit voorzorg de transponder uitgezet als de piloot het toestel in de lucht verlaat, om het de vijand moeilijker te maken het toestel te vinden.

The Truth is out there, maar niet in het Mexicaanse Congres. Wetenschappers laten niets heel van de beweringen die daar tijdens een hoorzitting werden gedaan bij een presentatie over "wezens die geen deel uitmaken van de evolutie op aarde".

De Mexicaanse 'ufoloog' José Jaime Maussan presenteerde op de bijeenkomst twee kisten met volgens hem de gemummificeerde resten van bizarre wezentjes met drie vingers en langgerekte hoofden. Duidelijk valt E.T. erin te herkennen. Wetenschappers hebben volgens Maussan vastgesteld dat dertig procent van hun dna-materiaal niet te herleiden is.

"Dit is het toppunt van bewijs", beweerde hij gisteren tegenover de parlementariërs. "Als het dna laat zien dat het niet om mensen gaat en niets anders ter wereld ziet er zo uit, dan moeten we dat aanvaarden." Van buitenaards leven wilde hij nog net niet spreken. Het krasse verhaal werd al snel wereldwijd opgepikt, ook door serieuze nieuwsmedia.

'Niet serieus nemen'

Wetenschappers reageren uitermate sceptisch op de presentatie, zoals bijvoorbeeld emeritus hoogleraar theoretische sterrenkunde Vincent Icke van de Universiteit Leiden. Gevraagd hoe serieus de onthulling moet worden genomen luidt zijn korte antwoord: "Nou, niet."

"Ik denk dat er geen enkele wetenschapper in het parlement van Mexico zit. Dit hoeven we echt niet serieus te nemen", is zijn oordeel.

De beroemde Britse natuurkundige Brian Cox denkt dat een eventueel mysterie makkelijk op te lossen valt. "Stuur een monster in voor een dna-test of vraag de plaatselijke universiteit en je weet het binnen tien minuten."

Cox heeft een probleem met het traditionele beeld van aliens als kleine, groene mannetjes. "Ze zijn echt veel te menselijk. Het is zeer onwaarschijnlijk dat intelligent leven op een andere planeet zich zou ontwikkelen zoals wij."

Universiteit neemt afstand

Maussan zegt dat hij de mummies in 2017 heeft gevonden in de buurt van het Peruaanse Nazca. Die locatie is beroemd onder ufo-liefhebbers vanwege prehistorische landschapslijnen: de ingewikkelde dierpatronen daar van tientallen meters groot zouden volgens hen wel eens met buitenaardse hulp gemaakt kunnen zijn.

De mummies zouden diep onder de grond zijn aangetroffen in een kiezelaardemijn. Uit onderzoek is volgens Maussan gebleken dat ze tussen de 700 en 1800 jaar oud zijn.

Wat zijn claim er niet geloofwaardiger op maakt is dat de Peruviaanse autoriteiten in datzelfde jaar al eens zijn beweringen hebben laten toetsen. De conclusie luidde toen dat het poppen van recente makelij waren die met papier en lijm waren bedekt om huid na te bootsen. Omdat Maussan toen geen presentatie gaf, is het niet duidelijk of het nu om dezelfde figuurtjes gaat.

Daarnaast haastte een Mexicaanse universiteit zich van de presentatie te distantiëren. Maussan beweerde samen te werken de Universidad Nacional Autónoma de México, maar in een persbericht wordt verhelderd dat die alleen een opdracht tot koolstofdatering heeft uitgevoerd. De onderzoekers kregen daarvoor 0,5 gram materiaal zonder te weten waar dat vandaan kwam. "Wij trekken totaal geen conclusies over de herkomst van deze monsters."

NASA

Geconfronteerd met alle kritiek zegt parlementariër Sergio Gutiérrez Luna van de regeringspartij dat het belangrijk is te luisteren naar "alle uitingen, alle meningen". Hij benadrukt dat het Congres geen standpunt inneemt. "We hebben onze gedachten, onze zorgen en zullen hierover in gesprek blijven". zei hij.

De zitting in Mexico kwam een dag voordat NASA een rapport presenteert over hoe er het beste onderzoek kan worden gedaan naar fenomenen die van buitenaardse origine lijken te zijn. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie liet al doorschemeren dat er te weinig concrete voorvallen zijn vastgelegd om wetenschappelijke conclusies te trekken.

Toch is dit een presentatie waar sterrenkundige Icke wel op zit te wachten. Hij verwacht dat de onderzoekers zullen opsommen hoe sommige ufowaarnemingen zijn te verklaren. Misschien was dat mysterieuze verschijnsel in de lucht wel gewoon moerasgas, een weerballon of de planeet Venus. "En ik vermoed dat ze dan ten slotte nog zullen zeggen: er zijn nog andere dingen, daar zijn we nog mee bezig."

'Onverklaarbaar' wil hij die fenomenen zeker niet noemen, liever 'nog niet verklaard'. "Een onverklaarbaar verschijnsel zijn we nog nooit tegengekomen", legt hij uit. "Maar het is denkbaar dat ons mensenbrein niet in staat is om bepaalde dingen te begrijpen. Dat moeten we voor mogelijk houden."

Wetenschappers zijn erin geslaagd om een kunstmatig embryo van een mens te creëren. Een allereerste vorm van leven, zonder gebruik te maken van sperma, eicellen of een baarmoeder. De onderzoekers hopen met hun 'model-embryo' meer te weten te komen over de allereerste, cruciale fase in de ontwikkeling van een mensenleven. Het onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

De wetenschappers verbonden aan het Weizmann Institute of Science in Israël gebruikten stamcellen om iets te maken dat sterk lijkt op een menselijk embryo. Het lukte ze vervolgens om het in het lab te laten uitgroeien tot een verzameling cellen dat dezelfde eigenschappen laat zien als een embryo van veertien dagen oud.

Zelfs de cellen die het hormoon aanmaken dat bij zwangerschapstesten wordt gebruikt, waren aanwezig. Toen de wetenschappers een commerciële zwangerschapstest gebruikten, gaf die een positief resultaat.

Stamcellen herprogrammeren

De ontwikkeling is mogelijk door een nieuwe techniek van een van de onderzoekers van het project. Daarmee kunnen de stamcellen zo geherprogrammeerd worden dat ze kunnen veranderen in elk type cel. Met chemicaliën zorgden de wetenschappers ervoor dat deze stamcellen omgezet worden naar de vier typen cellen die te vinden zijn bij een embryo.

In deze video zie je het hormoon dat in zwangerschapstests wordt gebruikt (groen) en de buitenste laag die de placenta wordt (roze):

Onder geoptimaliseerde, specifiek ontwikkelde omstandigheden werden deze cellen bij elkaar gemixt en wachtten de onderzoekers af wat er zou gebeuren. "Een embryo is per definitie zelfsturend: we hoeven het niet te vertellen wat het moet doen", aldus Jacob Hanna, een van de wetenschappers.

Dat lukte dus, uiteindelijk tot een model dat gelijk is aan dat van een embryo van veertien dagen. Dat is het moment waarop de ontwikkeling van organen op gang komt.

Kennis over de start van het leven

Daarmee biedt het model een ethisch verantwoorde manier om meer te weten te komen over de allereerste fases van een mensenleven. Dat is tot nu toe namelijk nog redelijk een mysterie: er is nog maar weinig kennis over, zegt het team van wetenschappers achter het model.

Dat komt omdat onderzoek met echte embryo's juridisch, ethisch en technisch gezien lastig en beladen is. Een kunstmatig ontwikkeld embryo als deze maakt meekijken bij de allereerste ontwikkelingsfase makkelijker.

De hoop is dat met het model verklaard kan worden hoe verschillende cellen ontstaan, hoe organen worden opgebouwd, en ook vooral om te zien hoe en waarom het in die cruciale eerste fase soms misgaat. Bijvoorbeeld door erfelijke of genetische ziekten. Ook zouden medicijnen kunnen worden getest zonder een zwangerschap in gevaar te brengen.

De kunstmatige ontwikkelde embryo heeft nu al nieuwe inzichten opgeleverd om miskramen te voorkomen. De onderzoekers ontdekten dat andere delen van het embryo zich niet kunnen vormen als het niet wordt omhuld door placentavormende cellen.

Een volwassen leeuw heeft zo'n twee uur op straat doorgebracht in de Pakistaanse stad Karachi. Tijdens de spits was het dier uit de auto van zijn eigenaar ontsnapt. Na een zoektocht is de leeuw in beslag genomen; het is verboden deze roofdieren in woonwijken te houden.

Het is nog onduidelijk hoe de leeuw heeft kunnen ontsnappen. Eenmaal buiten de auto stond het dier op een van de drukste straten van de miljoenenstad.

Aanvankelijk rende de leeuw de kelder van een gebouw binnen. Daarna liep hij op straat, waar grote files ontstonden. Het roofdier zorgde voor paniek, maar trok ook veel bekijks. Journalisten deden verslag van de situatie en talloze omstanders probeerden een glimp van de leeuw op te vangen.

"Onze teams haastten zich erheen en hebben het dier gered", zegt de Pakistaanse natuurbescherming:

Hoe het nu met de leeuw gaat is onbekend. Zijn eigenaar is opgepakt. In Pakistan worden leeuwen vaker als huisdier gehouden.

ChristenUnie-lijsttrekker Mirjam Bikker wil "weg van het kille marktdenken" in overheid, kinderopvang en volkshuisvesting. Op het congres van haar partij in Zwolle zei ze ook af te willen van de "ik-tatuur waar je eigen geluk helemaal jouw verantwoordelijkheid is". Ze herhaalde haar eerdere pleidooi voor "zorgzame gemeenschappen".

Volgens Bikker komt inmiddels ook bij andere partijen "het besef dat rust in je bestaan een kern in het leven is". Ze benadrukte dat mensen van hun werk of van een uitkering moeten kunnen rondkomen en dat jongeren geen "bestaansangst" moeten hebben.

De lijsttrekker voegde eraan toe dat de ChristenUnie als kleinste coalitiepartner lang tegen de neoliberale stroom in heeft geroeid. "Nu de samenleving daarin vastloopt, keert de wal het schip."

Geen premierskandidaten

Bikker zei ook dat de val van het kabinet zeer heeft gedaan. "Maar we blijven bij onze principes. Als de VVD zelfverzonnen deadlines neerlegt, wijken we niet." Het kabinet kwam bijna drie maanden geleden ten val na onenigheid over het asielbeleid. De VVD en de ChristenUnie stonden daarbij tegenover elkaar.

De lijsttrekker benadrukte verder dat het in de verkiezingscampagne niet om premierskandidaten gaat: "Als bij de verkiezingen de stemmen zijn uitgebracht, zullen we wel eens kijken welke partijen aan zet zijn."

Bikker laat in het midden of haar partij weer wil meedoen aan een kabinet. Ze zei tegen de NOS dat voor de ChristenUnie de idealen belangrijker zijn dan de macht en dat na de verkiezingen duidelijk moet worden hoe die idealen het best kunnen worden verwezenlijkt. Ze zegt er niet op gebrand te zijn in een kabinet te komen. "Integendeel. Maar ik wil problemen oplossen en alle 150 zetels zijn daar verantwoordelijk voor."

Op het congres in Zwolle werd ook de kandidatenlijst voor de Tweede Kamerverkiezingen definitief vastgesteld. Er veranderde niets in de volgorde. Een voorstel van leden om Kamerlid Stieneke van der Graaf hoger op de lijst te zetten, kreeg niet genoeg steun. Van der Graaf blijft op de negende plaats staan.

Nederland stuurt nog eens 135 militairen als bijdrage aan de NAVO-missie in Irak (NMI). Het demissionaire kabinet levert drie Chinooks, transporthelikopters, met een bemanning van 120 militairen. Ook wordt een Nederlander commandant van de NAVO-missie. Wie dat wordt is nog niet bekend. Hij of zij krijgt een staf van 15 militairen mee. De militairen gaan een jaar, van mei 2024 tot mei 2025 naar het land.

De extra levering komt bovenop een militaire bijdrage die begin juli werd aangekondigd. Het ging toen om een infanteriecompagnie van 145 militairen. Zij worden al vanaf 1 januari ingezet om de missie te beschermen. Het totaal komt dus op zo'n 281 Nederlandse militairen.

De NAVO-missie werd in 2018 gevormd op verzoek van Irak. De NAVO-militairen gebruiken zelf geen geweld, maar adviseren de Iraakse strijdkrachten en de Iraakse politie.

Weerstand

De militairen van de Chinooks-transporthelikopters gaan zorgen voor de bevoorrading van goederen en het verplaatsen van NAVO-personeel.

Het kabinet vindt dat militaire hulp nog steeds nodig is. De binnenlandse situatie in Irak is "gespannen", de politieke spanningen in het Koerdische gebied "houden aan" en de mensenrechtensituatie "blijft zorgelijk" en "een doorlopend aandachtspunt", schrijven de bewindslieden van Defensie en Buitenlandse Zaken aan de Tweede Kamer.

"Hoewel IS militair is verslagen, is het belangrijk dat Nederland en de bondgenoten blijven helpen om de veiligheidssector te versterken zodat Irak een veilig en stabiel land wordt en blijft", ligt een woordvoerder van Defensie het kabinetsbesluit toe.

Oud-staatssecretaris Frans Weekers ontkent dat ambtenaren hem al in een vroeg stadium hebben gewaarschuwd voor een "bloedbad" onder ouders die kinderopvangtoeslag kregen. Voor de parlementaire enquêtecommissie Fraude en Dienstverlening zei hij dat hij juist meermaals heeft gepleit voor "proportionaliteit" bij het terugvorderen van bedragen bij ouders die hun eigen bijdrage niet hadden betaald.

Weekers reageerde op uitspraken eerder deze week van Dennis Blansjaar, die betrokken was bij het handhavings- en fraudebeleid van de Belastingdienst. Blansjaar zei tegen de parlementaire commissie dat Weekers al in 2012 door ambtenaren is gewaarschuwd voor de "onredelijke gevolgen" die het zou hebben als ouders die hun eigen bijdrage niet hadden betaald, de hele toeslag moesten terugbetalen. Hij gebruikte daarbij het woord "bloedbad".

Volgens Weekers heeft het geheugen van Blansjaar hem "een beetje in de steek gelaten". Hij wees erop dat hij tot twee keer toe op een notitie van het ministerie van Sociale Zaken heeft geschreven dat mensen wat hem betreft hun eigen bijdrage alsnog konden betalen, en dat daarmee de kous dan af zou zijn. Als het woord 'bloedbad' destijds al tegenover hem is gebezigd, dan had dat volgens Weekers betrekking op de gevolgen voor de Dienst Toeslagen zelf, waar medewerkers het werk niet aankonden, en niet op de gevolgen voor toeslagenouders.

'Heksenjacht'

Dat Weekers in het voorjaar van 2013 uiteindelijk toch heeft ingestemd met de strenge maatregelen waar toenmalig minister Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid mee kwam, had volgens hem te maken met "de hectiek" die er destijds was. Het was tijdens de eurocrisis en de staatssecretaris van Financiën was "uitgerekend in deze maand" veel in het buitenland "om Griekenland te redden".

Hij vindt achteraf bezien dat hij veel meer aandacht had moeten hebben voor wat de Fraudewet van Kamp teweeg zou kunnen brengen. "Maar ik was afhankelijk van een ander ministerie, ik kon dat niet in mijn eentje doen. En daarom heb ik het er uiteindelijk bij gelaten." Hij zei dat hij altijd op het standpunt heeft gestaan dat "kleine fouten rechtgezet moeten kunnen worden" en noemde het "heel triest" dat er zoveel mensen slachtoffer zijn geworden van een "heksenjacht".

Weekers benadrukte dat hij zich er lange tijd niet bewust van was, dat er problemen waren bij de Dienst Toeslagen. "Intuïtief" voelde hij wel aan dat de toen nieuwe afdeling, die geld moest uitkeren, niet thuishoorde bij de Belastingdienst, die vooral geld moet innen. "Maar je treft het zo aan en daar moet je mee werken." Signalen dat het niet goed ging, bereikten hem niet. Ze bleven volgens hem hangen in een "leemlaag" tussen de werkvloer en zijn ministerie en daardoor had hij vaak het gevoel dat hij achter de feiten aanliep.

'Enorme druk'

Frans Weekers was staatssecretaris van Financiën tussen 2010 en 2014. Hij trad af wegens aanhoudende problemen bij het uitkeren van kinderopvangtoeslagen. Die problemen waren een rechtstreeks gevolg van de grootschalige fraude door een Bulgaarse bende met Nederlandse zorg- en huurtoeslagen, benadrukte Weekers nog een keer. Daardoor kwam er een "enorme druk" vanuit de media en de Tweede Kamer om fraude veel harder aan te pakken.

De oud-staatssecretaris wees ook op de rol die het toenmalige CDA-Kamerlid Omtzigt speelde. "Hij vond dat ik de zaak bagatelliseerde en niet genoeg deed, ondanks alle maatregelen die ik had aangekondigd. Dat hij met een motie van wantrouwen kwam, dat doet iets met een staatssecretaris, en met de uitvoerende diensten."

Weekers werd in 2020 al eens gehoord door de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag. Hij noemde de toeslagenaffaire toen een "afschuwelijke zaak" die "moeilijk te verteren" is . Hij zei toen ook al dat hij liever een minder streng fraudebeleid had gehad, waarbij mensen alleen de eigen bijdrage alsnog konden betalen.

De SGP heeft als speerpunten bij de Tweede Kamerverkiezingen: "een hart voor kwetsbaar leven, focus op familie en pal voor veiligheid". Vanochtend presenteerde de partij het verkiezingsprogramma, dat als titel heeft Woord houden. Het programma werd aangeboden aan de nieuwe partijleider, Chris Stoffer.

Met de titel doelt de SGP onder meer op de omgang van mensen met elkaar. "Het maakt een groot verschil of je de ander benadert vanuit wantrouwen of welwillendheid." Woord houden is ook een verwijzing naar de Bijbel. "Die tekent de partij en stempelt ons gedachtengoed."

Stoffer zei dat Den Haag steeds meer verward en versplinterd is. "Nooit eerder was het in dit ontzuilde landschap onzekerder wat er bij de verkiezingen uit gaat komen."

'Schild voor zwakken'

De SGP vindt de abortus- en euthanasiepraktijk in strijd met de taak van de overheid "om als schild voor de zwakken het leven te beschermen". De partij wil dat abortus in het Wetboek van Strafrecht blijft. Volgens Stoffer is in Nederland het ongeboren leven nog nooit zo weinig beschermd als nu.

De SGP is tegen een wet voltooid leven. In plaats daarvan moet steviger worden ingezet op goede (palliatieve) zorg en ondersteuning voor ouderen.

Huishouden het uitgangspunt

De SGP wil verder het gezin "in ere herstellen". In het belastingstelsel moet niet langer het individu maar het huishouden uitgangspunt worden. De positie van gezinnen met lage en middeninkomens moet verbeterd worden door een belastingverlaging. De kinderarmoede moet worden gehalveerd, onder andere door een vereenvoudigde kinderbijdrage.

De SGP pleit voor een ministerie van Jeugd- en Gezinsbeleid en er moet een gezinspas komen die korting geeft tot musea, speeltuinen en andere gezinsactiviteiten. Net als veel andere partijen wil de SGP dat de toeslagen in de belastingen worden afgeschaft.

500 extra agenten

In het verkiezingsprogramma staat verder onder meer dat er 500 extra agenten op straat moeten komen en dat ieder dorp en elke stadswijk een eigen wijkagent moeten hebben. De partij pleit ook voor een drugsvrije samenleving. Het gedogen van softdrugs moet stoppen. Daders van gewelds- en zedenmisdrijven moeten harder worden aangepakt.

Als het aan de SGP ligt, gaat de stikstofaanpak op de schop. "Niet meer door eenzijdig te mikken op uitkoop en al helemaal niet door het afnemen van vergunningen, maar door emissiereductie te realiseren." De SGP wil af van "onhaalbare Haagse dictaten of aanscherping van de stikstofwet".

Nederland moet meer ruimte krijgen om een eigen asielbeleid te voeren. Volgens de SGP komen er te veel migranten naar Nederland en moet er voor asielzoekers een "streefcijfer met bovengrens" worden ingevoerd. Het defensiebeleid moet minder gevoelig worden voor de politieke waan van de dag. De SGP wil in de wet vastleggen dat ten minste 2 procent van het bruto binnenlands product wordt uitgegeven aan defensie.

Met het oog op de naderende verkiezingen voor de Tweede Kamer willen de NOS en de regionale omroepen graag weten wat jij belangrijk vindt, wat je bezighoudt en waar je je zorgen over maakt.

Die verkiezingen worden gehouden op 22 november en dat is hét moment om invloed uit te oefenen met je stem.

Wat vind jij belangrijke thema's? Waar moet de politiek zich voor inzetten? Gaat het je om de woningmarkt, je financiële situatie, het klimaat? Of vind je de natuur, asiel, zorg of de toekomst van de landbouw belangrijker?

We willen graag weten wat jij ervan vindt, dus doe mee aan dit publieksonderzoek. Dit is geen opiniepeiling, maar een middel om ervaringen en verhalen van mensen te vergaren en te horen wat er leeft in ons land. Het helpt ons de komende weken, op weg naar de verkiezingen, nog beter te berichten over wat jij belangrijk vindt.

Je kunt je mening geven en ervaringen delen door deze korte vragenlijst in te vullen.

We stellen het zeer op prijs als je meedoet. Je antwoorden worden vertrouwelijk behandeld.

In de parlementaire enquêtecommissie fraudebeleid is vandaag een beeld geschetst hoe de Belastingdienst opbrengsten moest genereren met fraudebestrijding. Als het jaarlijkse doel van 25 miljoen euro buiten bereik raakte, werden potentiële fraudeurs onder de loep genomen waar meer te halen viel.

Na de Bulgarenfraude in 2013 moest er bij de afdeling Toeslagen meer gedaan worden tegen fraude. "Het idee was dat er te veel aanvragen onrechtmatig doorheen kwamen", zei Monique van de Bospoort, plaatsvervangend directeur Toeslagen tussen 2015 en 2019. Dat er ook echt veel toeslagen ten onrechte werden toegekend "was niet onze werkelijkheid", voegde ze toe.

Maar "het beeld" was er wel na de fraude die een Bulgaarse bende had gepleegd met zorg- en huurtoeslag. En daarom kreeg Van de Bospoorts dienst meer capaciteit, in ruil waarvoor ze elk jaar 25 miljoen euro moest ophalen met fraudebestrijding. Dat doel werd elk jaar gehaald, zei Van de Bospoort. Maar in het najaar 2018 zag het er niet goed uit.

Hoge opbrengst

Om het bedrag toch nog te halen besloot de dienst Toeslagen om meer controles te doen bij mensen die veel toeslagen ontvingen. Burgers die meer dan 20.000 euro per jaar kregen, werden extra onderzocht op een "foute aanvraag". Bij alle toeslagaanvragen zit een percentage dat "onterecht" is, legde Van de Bospoort uit, en als je in deze categorie gaat zoeken dan is de opbrengst simpelweg hoger.

Vrijwel iedereen in deze categorie was ontvanger van kinderopvangtoeslag (huur- en zorgtoeslag komen niet boven de 20.000 euro uit) en had een laag inkomen (want anders is de toeslag niet zo hoog). Het doel van 25 miljoen werd gehaald dat jaar, maar ten koste van de bezwaarbehandeling. Bij die afdeling was namelijk het personeel weggehaald voor de extra controles.

In de prakrijk betekende het dat klachten van burgers minder snel werden behandeld en dat sommige mensen dus langer op toeslagen moesten wachten. Destijds had de plaatsvervangend directeur wel twijfels over het feit dat fraudebestrijding gekoppeld was aan een financieel doel. En achteraf nog meer: "We hebben dat niet goed gedaan, we hadden meer en dieper moeten kijken."

Eer en geweten

De enquêtecommissie doet vooral onderzoek naar de manier waarop de overheid fraude bestrijdt en hoe het komt dat de dienstverlening aan burgers tekort is geschoten. Vandaag kwam ook Gerard Blankestijn aan het woord. Hij was directeur van die Dienst Toeslagen van 2011 tot 2018.

Ook hij verwees naar de druk vanuit de politiek om hard op te treden die op gang kwam na de Bulgarenfraude. De wetgeving sloeg daarna "op hol" en er is "schade toegebracht aan de rechtsbescherming van burgers". Tienduizenden mensen werden ten onrechte beschuldigd van fraude met de kinderopvangtoeslag en in de (financiële) ellende gestort.

Door strenge fraudewetgeving en de beruchte alles-of-nietsbenadering (dat het hele toeslagbedrag kon worden teruggevraagd), kon het enorme gevolgen hebben als ouders een fout maakten in hun aanvraag. Blankestijn wist daarvan en waarschuwde naar eigen zeggen zijn politieke bazen. Maar daar hield hij mee op omdat er naar eigen zeggen niet naar hem werd geluisterd.

Doorslaggevend daarbij was volgens de oud-topambtenaar een voorstel van de SP in de Tweede Kamer in 2016 "om tot matiging te komen". Die motie werd met overweldigende meerderheid verworpen. De hele politiek wil het zo, concludeerde hij, en als "loyaal ambtenaar" zag hij geen andere mogelijkheid dan door te gaan.

Gisteren werd gedupeerde Milton Moreira Moreno gehoord. Zijn moeder werd onterecht als fraudeur bestempeld en dat had grote gevolgen voor zijn leven:

Op 1 oktober 2021 werd online gokken gelegaliseerd. Twee jaar later gaan er in de politiek alweer stemmen op om de online gokmarkt stevig aan te pakken. "De legalisering van online gokken is mislukt", zegt partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie. "De vraag is nu hoeveel gokverslaafden er nog bij moeten komen voor we de legalisering terugdraaien."

De Nationaal Rapporteur Verslavingen, Arnt Schellekens, stuurde vandaag een twintigtal adviezen aan het demissionaire kabinet en de Tweede Kamer over online gokken. De naam van zijn rapport is duidelijk: Gokken met gezondheid.

Schellekens onderzocht de gevolgen van het legaliseren en concludeert dat onnodig veel mensen in de problemen komen. Die variëren van schulden tot ernstige depressies. Hij vindt dat de politiek snel moet ingrijpen, bijvoorbeeld door gokbedrijven wettelijk aansprakelijk te houden voor hoge gokschulden.

Ook onder partijen die destijds in de Eerste Kamer voor de legalisering stemden - dat zijn VVD, PvdA, GroenLinks, D66 en PVV - heerst ontevredenheid over hoe het uitpakt.

Heroverwegen

"Het legaliseren heeft een grote averechtse werking gehad voor jongeren en kwetsbare mensen", zegt Kamerlid Söngul Mutluer van GL-PvdA. "De aanbieders maken hun zorgplicht niet waar. Als de gokbranche niet in staat is dit te verbeteren dan moet de Kamer heroverwegen of dit wel zo'n goed idee was."

"Jongeren komen in de val terecht van steeds meer gokken", zegt D66-Kamerlid Hülya Kat. "Het beleid moet zo snel mogelijk bijgestuurd worden." Beide partijen denken dan aan speellimieten om grote schulden te voorkomen en het beperken van reclame, zoals de Nationaal Rapporteur voorstelt.

Voor D66 is het terugdraaien van het legaliseren van online gokken geen optie. "Dan verdwijnt het naar de illegaliteit", zegt Kat.

In 2022, het eerste jaar van de legalisering, verdienden de gokbedrijven 1,1 miljard euro bruto. De gokkers zelf verliezen vooral: het gemiddeld verlies per account was 143 euro per maand. Het gaat naar schatting maandelijks om 365.000 gokkers. Ook de eerste cijfers over 2023 laten een groei zien.

"Het openen van de markt heeft het aantal gokverslaafden doen toenemen", zegt Kamerlid Frank Wassenberg van de PvdD. "Ongetwijfeld ook door het grote aantal opdringerige reclame-uitingen van de gokbranche. " De PvdD onderschrijft de aanbevelingen van de Nationaal Rapporteur Verslavingen.

VVD en gokbranche

De VVD heeft van oudsher begrip voor de wensen van de gokbranche. Al in 2011 pleitte toenmalig staatssecretaris Fred Teeven voor het legaliseren van online gokken. Oud-staatssecretaris Robin Linschoten was voorzitter van de Stichting Online Gaming. En oud-Kamerlid Helma Lodders is op dit moment voorzitter van de Vergunde Nederlandse Online Kansspelaanbieders.

De VVD laat weten een kabinetsreactie op het rapport af te wachten, maar zegt vast dat "het beleid op onderdelen beter kan".

Lobbyen gokbedrijven

De gokbedrijven blijken via lobbyen veel invloed te hebben gehad op de soepeler reclameregels, zo bleek uit een reconstructie van de NOS. Sinds 1 juli zijn de gokreclames op radio, tv en in bushokjes weer verboden. De Tweede Kamer en het kabinet vonden het niet verantwoord wegens de effecten op kinderen en gokverslaafden.

En nu ligt er dus een advies om nog veel strenger op te treden. Het demissionaire kabinet zal daar naar verwachting niet meer over beslissen. De (online) gokbranche is dus afhankelijk van hoe de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november verlopen.

Ambtenaren van de Belastingdienst waren al in 2012 bang voor een "bloedbad" bij de toeslagen in de kinderopvang en hebben daar ook aandacht voor gevraagd bij de politieke top. Dennis Blansjaar, die betrokken was bij het handhavingsbeleid van de Belastingdienst, noemde het voor de parlementaire enquêtecommissie fraudebeleid "volstrekt disproportioneel" dat van ouders die hun eigen bijdrage niet hadden betaald ook de hele toeslag werd teruggevorderd.

Blansjaar zei dat ambtenaren ervoor hebben gepleit alleen de eigen bijdrage terug te vorderen, eventueel met een boete erbovenop. Hij voegde eraan toe dat toenmalig staatssecretaris Weekers is gewaarschuwd voor de "onredelijke gevolgen", net als diens opvolger Wiebes. "Maar de reactie van Wiebes was zo ongeveer: ja ja, wat raar, goh, gek dat dat gebeurt. Punt. En dan niks."

Volgens Blansjaar was er ook overleg op het niveau van de directeur-generaal. "Maar er gebeurde niks. Dat heeft bij mijn collega's best wel een forse indruk achtergelaten. Want het was gewoon onredelijk wat hier gebeurde."

Gedupeerde nam op zijn veertiende een bijbaan

Even later werd Milton Moreira Moreno gehoord. Zijn moeder is destijds door de Belastingdienst onterecht als fraudeur bestempeld. Moreira Moreno had als kind langdurig te maken met het toeslagenschandaal. Hij vertelde dat zijn moeder meer dan een ton moest terugbetalen en hij beschreef hoe mensen van de Belastingdienst het huis binnenkwamen om te zien of er iets van waarde was wat ze in beslag konden nemen. "Ze keken naar de tv, naar de PlayStation die we hadden gekregen, naar de tafels en meubels."

Moreira Moreno zei verder dat hij vanwege de financiële situatie op zijn veertiende, naast de middelbare school, een bijbaan heeft genomen bij een supermarkt. Nadat hij zijn diploma had gehaald en een korte vervolgopleiding had gedaan, is hij op zijn zeventiende fulltime gaan werken "om te compenseren waar nodig".

Commissielid geëmotioneerd

Hij beschreef hoe hij moest "survivalen om elke maand rond te komen en ervoor te zorgen dat er elke dag brood op de plank komt. Dat vreet uiteindelijk aan je".

Op een vraag van commissielid Aartsen (VVD) wat er zou zijn gebeurd als Moreira Moreno niet op jonge leeftijd was gaan werken, antwoordde hij: "Dan hadden we niks te eten en dan hadden we geen kleren, geen schoenen, geen voetbal, niks."

Aartsen was duidelijk geëmotioneerd na die woorden.

In de Tweede Kamer gaat het vandaag opnieuw over de veelbesproken spreidingswet. Demissionair staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) wil die invoeren om de opvang van asielzoekers beter over het land te spreiden. Over de wet is het al vaak gegaan en of hij de eindstreep haalt, is nog niet duidelijk. Dat leidt ertoe dat sommige gemeenten de hakken voorlopig in het zand zetten als het gaat om nieuwe opvangplekken. Andere lopen juist op de wet vooruit.

Zandvoort is een van de gemeenten die niet zitten te wachten op de komst van een azc. De gemeente kreeg de opdracht om 65 asielzoekers op te vangen en daarvoor een geschikte locatie te zoeken. Parkeerterrein De Zuid in de duinen, grenzend aan vrijstaande huizen met zeezicht, was een van opties. Van harte ging het niet. "Ik heb van het begin af aan gezegd: de enige reden om asielzoekers op te vangen is de spreidingswet die ons dwingt dit te doen", zegt wethouder Martijn Hendriks.

Veel verzet

Vanuit de raad, maar ook vanuit bewoners, kwam veel verzet. Er waren tegengeluiden als "straks vallen ze onze vrouwen in bikini's lastig op het strand of gaan ze in de duinen slapen", beaamt Hendriks. Maar ook bouwen in een natuurgebied en het woningtekort waren pijnpunten.

"De wachtlijst voor sociale woningbouw is negen jaar, dus ik snap heel goed dat ik vragen kreeg als: mijn zoon van 30 zoekt al jaren een woning, wat gaan jullie daaraan doen?"

De wethouder noemt de spreidingswet een voorbeeld van zwak bestuur vanuit de Rijksoverheid. "Er is een probleem en de gemeenten mogen het oplossen. Wij kunnen nog zo goed dweilen, maar uiteindelijk zal die kraan een keer dicht moeten." Hij wacht af hoe de spreidingswet vorm krijgt: een azc in Zandvoort komt er voorlopig niet.

Anders dan Zandvoort wacht de Noord-Hollandse gemeente Bergen niet op een definitieve uitkomst van hoe de spreidingswet eruit komt te zien. In een voormalige kampeerboerderij worden in deelgemeente Egmond-Binnen vanaf 1 oktober 30 meisjes tussen de 15 en 18 jaar opgevangen, alleenreizende minderjarige vluchtelingen. Na vier maanden gaan ze naar een voormalig zorgcentrum in Schoorl, waar plek is voor 55 jongeren. Daar kunnen ook jongens bij komen.

"Ik vind het een morele verantwoordelijkheid om aan opvang bij te dragen", zegt de Bergense burgemeester Lars Voskuil. Dat andere gemeenten het niet doen, is hun eigen keuze en hangt af van de lokale en politieke situatie. Hier in Bergen merk ik dat er een breed draagvlak is onder onze inwoners."

Volgens Voskuil zijn er heus ook zorgen. Begrijpelijk, vindt hij. "Maar we hebben hier eerder een crisisnoodopvang en meerdere azc's gehad en dat is altijd goed gegaan. Bergen is een sociale gemeente, die dit graag doet."

Van verrijking tot zorgen

Weinig wanklank klonk maandagavond tijdens een inloopavond in de dorpskerk voor bewoners. "Iedereen is welkom, deze jongeren zijn gevlucht uit een land waar wij niet mee willen ruilen", zegt de een. "Een verrijking", zegt een ander.

Een bewoner hoopt op versterking van de plaatselijke voetbalvereniging en wat extra levendigheid met de komst van jongeren. "Wij hebben de middelen en ook de mensen om de jongeren een fijne plek te bieden die ze nodig hebben."

Maar zorgen zijn er ook. "Het zijn pubers. Ze moeten wel bezig worden gehouden. Als het niet lukt met school, dan gaan ze zich vervelen en de straat op", zegt een inspreker. "Ze hebben veel meegemaakt, ze hebben wel traumabegeleiding nodig, maar hebben we daar genoeg mankracht voor?", vraagt een jongerenwerker zich af.

Het wettelijk verbod op het laten werken van kinderen onder de 16 als flitsbezorger gaat volgende maand al in. Dat heeft demissionair minister Van Gennip de Tweede Kamer laten weten. Werkgevers krijgen een paar weken de tijd om de contracten te beëindigen.

Het gaat om bezorgers die werken voor boodschappenbezorgdiensten. Zij rijden vaak snel op een (elektrische) fiets door het drukke verkeer en dat is te gevaarlijk, vinden de minister en de Tweede Kamer. Ook is de druk om de boodschappen snel af te leveren te groot voor kinderen jonger dan 16.

De Arbeidsinspectie gaat het verbod handhaven. Een overtredende werkgever krijgt sowieso een boete. De ouders of voogden van het kind kunnen ook een boete krijgen, tenzij er verzachtende omstandigheden zijn. Bijvoorbeeld als zij niet van de bijbaan op de hoogte konden zijn.

De kinderarbeidswet is hierop aangepast. Het verbod op maaltijdbezorging door kinderen onder de 16 is vanwege dezelfde risico's al sinds 1 juli 2020 in de wet opgenomen.

De vrouwen van Fortuna Sittard hebben in de eredivisie met minimaal verschil gewonnen van PSV: 1-0. Door de overwinning klimt Fortuna naar de tweede plaats in de eredivisie vrouwen. PSV zakt naar de vijfde plek.

In een teleurstellend duel wist PSV, dat dit seizoen nog niet gescoord heeft in een uitduel, de kansen niet af te maken. Dit gaf Fortuna de mogelijkheid om de overwinning met een penalty van Tessa Wullaert binnen te slepen.

Veel fouten

PSV nam in het begin van de wedstrijd het initiatief en creëerde al vroeg een aantal kansen. In het eerste halfuur kwamen de Eindhovenaren in gevaarlijke posities, maar ze beloonden zichzelf niet met goals. Een kopbal ging naast en middenvelder Melanie Bross schoot de bal op de lat.

Fortuna stelde daar weinig tegenover en grossierde in onnodig balverlies. Een moment waarop Nina Nijstad door haar eigen medespeler neer werd gehaald tekende een beetje het spelbeeld van de eerste helft.

In de tweede helft was het weer rommelig. PSV zette wel druk, maar het echte venijn in het afronden ontbrak. Ballen schoten van de voet en een hoop passes kwamen niet aan.

Penalty maakt het verschil

De wedstrijd leek volledig op slot te zitten, maar in de 57ste minuut maakte aanvaller Zera Hulswit een onhandige overtreding op Chandra Davidson in het strafschopgebied. Tessa Wullaert maakte de gegeven penalty onberispelijk af, kalm in de hoek.

Het duel kwam na het doelpunt meer tot leven en beide teams kregen mogelijkheden om tot kansen te komen. Toch ontbrak het nog in de zorgvuldigheid. Topscoorder van PSV met vier goals, Joelle Smits, werd zelfs gewisseld.

Wullaert kon in een snelle counter het verschil vergroten. Ze schoot gehaast de bal door het midden, waardoor keepster Lisan Alkemade gemakkelijk kon redden. Fortuna nam rustig de controle.

PSV kon in de slotfase via een afstandsschot een gelijkspel forceren toen Fortuna keepster Diede Lemey te ver voor haar doel stond. Weer ging de bal niet op doel en dus konden de speelsters van PSV zonder punten weer terug naar huis.

De 'Dag des Oordeels' is de bombastische naam waaronder de bokswedstrijd tussen YouTuber KSI en de profbokser Tommy Fury wordt gepromoot. Het zou vanavond zomaar eens een van de best bekeken pay-per-view bokswedstrijden ooit kunnen worden, ondanks dat de hoofdrolspelers niet bekendstaan als boksgrootheden.

De Amerikaanse influencer Logan Paul en MMA-vechter Dillon Danis zullen ook vechten op dit evenement. De influencers bereiken met hun uitbundige persoonlijkheden een miljoenenpubliek. Maar over een uitzonderlijk talent in de vechtsport beschikken ze niet per se.

"Het geeft een beetje een dubbel gevoel. Uiteindelijk draait alles om geld", zegt Charles Blesgraaf, commissievoorzitter van de Nederlandse boksbond. "Kijkers willen vooral vermaakt worden", voegt hij eraan toe.

"Toch zie je dat die influencers er wel serieus voor trainen", zegt Blesgraaf. "Het ziet er niet onverantwoord uit dat ze de ring in gaan. Veiligheid moet altijd voorop staan, vinden wij als boksbond."

KSI en Paul hebben miljoenen volgers op sociale media. Wedstrijden met influencers leveren de bokssport een nieuw, jong publiek op.

"Dankzij deze wedstrijden zien we sinds een aantal jaar meer belangstelling voor de sport", merkt Blesgraaf. "Boksen is tegenwoordig gewoon een onderdeel van de sportschoolcultuur. Bij wedstrijden tussen jonge boksers zit soms wel 700 tot 800 man publiek."

Rijke historie

KSI, echte naam Olajide Olatunji, zelf vindt dat zijn invloed en talent groot zijn. "Mensen blijven ons maar onderschatten. Als ik zaterdag in de ring sta, zal ik iedereen weer zijn ongelijk bewijzen."

De influencers laten geen mogelijkheid onbenut om hun gevecht onder de aandacht te brengen. Ze dagen elkaar uit met raps en organiseren persconferenties, die standaard uitlopen op een in scène gezet handgemeen. Alles draait om de aandacht en de kaartverkoop. En met succes. Een eerder gevecht tussen KSI en Paul leverde wereldwijd ongeveer twee miljoen kijkers op via pay-per-view.

Met hun lucratieve gevecht begonnen de bokscarrières van KSI en Logan Paul. Paul heeft inmiddels zelfs mogen boksen tegen levende legende Floyd Mayweather. "Het lijkt soms alsof mensen dat vergeten, acht rondes tegen de beste bokser ter wereld. Ik ben nog nooit zo zelfverzekerd geweest", vertelt Paul in aanloop naar zijn gevecht tegen Dillon Danis.

Daarnaast timmert ook Jake Paul, de jongere broer van Logan en de geliefde van schaatsster Jutta Leerdam, flink aan de weg in de wereld van het influencerboksen. Na een reeks van zes overwinningen leed hij in februari een nederlaag tegen Tommy Fury, de tegenstander van KSI.

Niet zonder risico

De halfbroer van bokskampioen Tyson Fury maakte zijn professioneel debuut in 2018 en won al zijn negen partijen. "Elke bokser droomt van zulke grote wedstrijden als deze", vertelt hij.

Vechten tegen een influencer levert een professioneel bokser veel meer aandacht en geld op dan een reguliere bokspartij. "Maar als Fury wordt verslagen, verliest hij flink wat aanzien als professioneel bokser", zegt Blesgraaf. "Wat betekent het dan nog om prof te zijn?"

"Aan de andere kant heeft een nederlaag geen invloed op zijn positie op de ranglijsten", zegt de voorzitter van de boksbond.

Een machtig mediacircus

Uit de hand lopende persconferenties, grootspraak op sociale media, leugendetector-interviews en promotiedocumentaires over de zware trainingskampen. Alles wordt door de influencers uit de kast gehaald om de aandacht te trekken van het publiek.

Hoe gekker hoe beter, was de afgelopen dagen het motto van KSI, Fury, Paul en Danis. Danis beledigde in aanloop naar zijn gevecht tegen Paul diens verloofde, YouTuber Nina Agdal. Zij kondigde aan een rechtszaak aan te spannen en eist een straatverbod voor Danis.

Wie kijkt naar alle commotie die de boksers creëren om hun gevecht te promoten, kan zich maar moeilijk aan de indruk onttrekken dat ook een eventuele rechtszaak onderdeel is van de promotiecampagne in aanloop naar het gevecht.

"Paul en Agdal vatten het allemaal veel te persoonlijk op", zei Danis op een van de vele persconferenties. In het boksen klaag je niemand aan, maar je vecht het uit in de ring." Even later liep ook deze persconferentie uit de hand en sloeg Danis met een microfoon in het gezicht van Paul.

Climax

Zaterdagavond leidt de hype die de influencers hebben gecreëerd tot een climax. De gevechten in Manchester zullen naar verwachting wereldwijd een miljoenenpubliek trekken. "De hele show en het drama eromheen is leuk om te volgen", zegt Blesgraaf. "Maar voor de wedstrijd zelf zal ik geen pay-per-view kopen. Ik kijk het hooguit nog eens terug op YouTube."

NOS maakte een explainer over hoe er verschillende titels te behalen zijn in het kickboksen. Een vergelijkbaar systeem als bij het boksen.

Er zijn eenvoudiger klussen denkbaar: Julian Nagelsmann maakt vanavond zijn debuut als coach van het Duitse voetbalelftal dat op weg naar het Europees kampioenschap in eigen land volledig de weg kwijt is.

Bij het WK in Qatar vlogen de Duitsers er al in de groepsfase uit en daarna ging het van kwaad tot erger. Na de pijnlijke 1-4 thuisnederlaag tegen Japan op 9 september vond de Duitse bond het welletjes. Bondscoach Hansi Flick vloog de laan uit. Onder interim-coach Rudi Völler toonde Duitsland twee dagen later herstel met een 2-1 oefenzege op Frankrijk, waarna de 36-jarige Nagelsmann als nieuwe bondscoach werd gepresenteerd.

Zijn eerste klus is een tweeluik op Amerikaanse bodem. Vanavond om 21.00 uur Nederlandse tijd speelt Duitsland in East Hartford, Connecticut, tegen de Verenigde Staten, vier dagen later staat in Philadelphia een oefeninterland tegen Mexico op het programma.

Druk is enorm

De druk op Nagelsmann is enorm. De eerder dit jaar bij Bayern München ontslagen trainer moet voor euforie en EK-koorts zorgen in een land dat in diepe voetbalmineur verkeert. Het doel van de trip naar Noord-Amerika is dan ook duidelijk.

"Winnen is het belangrijkste thema om de stemming weer goed te krijgen", zei Nagelsmann bij aankomst in de VS tegen het Amerikaanse ESPN. "Als je wint, is alles wat je daarvoor hebt gedaan, goed geweest. Als je verliest, is alles...." Wat Nagelsmann vervolgens zei, is onbekend: er klonk een pieptoon omdat zijn terminologie volgens de zender niet geschikt was voor Amerikaanse oren.

Vol op ervaring

Na de dramatische reeks van zijn voorganger Flick zet de nieuwe Bundestrainer vol in op ervaring. Hij haalde de routiniers - en wereldkampioenen van 2014 - Thomas Müller en Mats Hummels terug. Müller leek na het WK in Qatar afscheid te hebben genomen, Hummels was er voor het laatst bij op het EK van 2021. Beiden zijn 34 jaar, slechts twee jaar jonger dan Nagelsmann.

In de selectie van 26 man zitten liefst 12 dertigers. En de kans lijkt groot dat zes van hen ook in de basiself tegen de VS zullen staan. Ilkay Gündogan (32) blijft bij Nagelsmann de aanvoerder en ook keeper Marc-André ter Stegen (31), Antonio Rüdiger (30) en Niclas Füllkrug (30) lijken in aanmerking te komen voor een basisplaats.

Verwacht wordt dat de zes dertigers worden aangevuld met een as van bijna-dertigers (Joshua Kimmich, Leon Goretzka, Leroy Sané) en de dartele net-twintigers Jamal Musiala en Florian Wirtz.

Oldtimers

De eerste trainingen in de VS wijzen erop dat Borussia Dortmund-speler Hummels een leidende rol krijgt in de defensie en Bayern-icoon Müller in de aanval. Beide oldtimers weten ook wat het DFB-team (voorheen 'Die Mannschaft') te doen staat.

"Het gevolg van deze situatie, waarin we veel hebben verloren, is dat er voor ons geen vriendschappelijke wedstrijden zijn", zei Müller, goed voor 121 interlands, 44 doelpunten, zeven eindtoernooien en een wereldtitel. "We moeten goed beginnen en dus winnen."

Hummels vulde zijn oude collega aan: "Twee keer winnen is heel belangrijk om het vuur aan te wakkeren dat tijdens het EK in ons eigen land moet branden."

Vrijdagmiddag 29 september, 15.29 uur. In de inbox van zaalhockeyinternationals verschijnt een bericht van de Nederlandse hockeybond met als onderwerp 'EK zaalhockey 2024'.

De bond meldt dat ze de Nederlandse zaalhockeyteams heeft teruggetrokken van alle internationale toernooien. Een klap in het gezicht van de sport waar Oranje al jaren in uitblinkt.

"In één keer is mijn interlandcarrière klaar - via de mail", zegt Oranjespeelster Elin van Erk aangeslagen. Ze kan het nog steeds niet bevatten. Ze won het afgelopen wereldkampioenschap, in februari van dit jaar. "Ik mag niet eens mijn WK-titel verdedigen."

Ze is samen met andere zaalhockeyliefhebbers een petitie gestart, waarin ze de bond vragen dit besluit terug te draaien.

Ook meervoudig zaalinternational Teun Rohof, die met de mannen een zilveren medaille op dit WK behaalde, baalt: "Twintig jaar werk in de prullenbak." Rohof had gehoopt zijn zaalcarrière als bondscoach voort te zetten.

Stekker eruit, waarom?

Waarom kiest de bond ervoor de stekker uit het internationale zaalhockey te trekken? Niemand bij de KNHB wil op vragen reageren, ondanks herhaaldelijke verzoeken. "We houden het bij de toelichting die eerder hockey.nl te lezen was", laat technisch directeur Clarinda Sinnige weten.

In dat stuk geeft Sinnige de overvolle kalender als voornaamste reden op. "Voor de verschillende nationale teams putten we deels uit dezelfde groep met spelers. Daar kunnen we niet oneindig een beroep op doen."

Het bondsbesluit roept veel vragen op. Internationals zijn geraakt dat zij nooit in dit besluit zijn gekend. "Alles is op te lossen", zegt Van Erk. "Had ons bij jullie beslissing betrokken. Waarom deden jullie dat niet?"

Ook de timing is opmerkelijk: twaalf dagen na de deadline voor terugtrekking van de EK zaal 2024 - die al twee maanden was opgeschoven. Dit komt de hockeybond op geldboetes en andere sancties te staan. Nederland kan pas op zijn vroegst weer in 2030 op topniveau meedoen aan de EK zaal.

Waarom ineens stoppen na vijftig jaar? Waarom niet wachten tot na het EK? Zoveel vragen na het plotselinge besluit, maar de bond weigert elke verdere toelichting.

In de digitale brief aan internationals, die in handen is van de NOS, noemt de hockeybond de drukke internationale speelkalender als hoofdreden. De bond schrijft dat er "te veel toernooien en te veel spelformats" zijn.

Maar hoeveel drukker is die toernooikalender geworden? In 2019 is er inderdaad de FIH Pro League bij gekomen (een internationaal veldtoernooi) en sinds 2022 de Hockey 5s.

Van overbelasting bij Oranjespelers lijkt echter geen sprake. "De selecties voor veld- en zaalhockey bestaan uit andere spelers", zegt Van Erk.

Verder vraagt de bond zich in de brief af hoe ervoor te zorgen dat "een en ander ook financieel mogelijk blijft". Van Erk geeft aan dat zaalhockeyers niets verdienen en dat ze een crowdfundingsactie hadden willen starten voor alle kosten. "Gratis trainingslocaties waren al door ons geregeld."

Waarom heeft de bond op deze manier gehandeld? Wat betekent het dat de KNHB de kaken stijf op elkaar houdt en weigert op vragen over dit ingrijpende besluit in te gaan?

EuroHockey maakt zich zorgen over de toekomst. "De gevolgen zijn groot, voor beide teams, maar ook voor zaalhockey in het algemeen", zegt voorzitter Marcos Hofmann.

Hofmann adviseerde de bond om eerst in overleg te gaan; niet alleen intern, ook met de teams zelf.

Hij is teleurgesteld in de timing. "De KNHB liet ons op 12 september weten beide teams te willen terugtrekken. De officiële deadline was 31 augustus, Op 28 september kwam de definitieve bevestiging."

Hoe nu verder?

Is er een kans dat het besluit door de KNHB wordt teruggedraaid? Daar kan alleen de bond antwoord op geven. EuroHockey heeft met Italië (vrouwen) en Portugal (mannen) in ieder geval al twee vervangers voor de Oranje-teams gevonden.

Van Erk gaat ervan uit dat ze zelf nooit meer voor Oranje in de zaal zal uitkomen. "Misschien mijn kinderen later wel."

Een sterspeler met een gebroken jukbeen, speakers langs het trainingsveld die het Stade de France moeten simuleren en een hit van de Cranberries die dankzij het WK rugby een heuse revival kent.

Het WK rugby, een van de grootste sportevenementen ter wereld, is dit weekend toe aan de kwartfinales. Behalve de verrassende uitschakeling van tweevoudig wereldkampioen Australië leverde de groepsfase geen grote verrassingen op.

De topfavorieten staan in de kwartfinales. Een overzicht.

Wales - Argentinië: zaterdag 17.00 uur in Marseille

Door groepswinnaar te worden op het WK, sloot Wales een roerige periode af. De aanloop naar het toernooi in Frankrijk verliep ronduit tumultueus. Vrouwelijke werknemers beschuldigden de bond begin dit jaar van seksisme en discriminatie. Spelers dreigden met een staking uit onvrede over hun salaris.

Tel daarbij op een sportieve crisis (de ervaren spelers Alun Wyn Jones, Justin Tipuric en Rhys Webb beëindigden hun interlandloopbaan en aanvoerder Ken Owens mist het WK door een blessure) en het pessimisme in eigen land is verklaard.

Het vijftiental van Wales toonde karakter. "Er is niets dat een Welshman beter bevalt dan afgeschreven worden", zei bondscoach Warren Gatland. "Het zou een geweldige prestatie zijn van deze jongens als we de halve finales halen."

Argentinië kon weinig indruk maken op het WK. Met een man meer werd verloren van Engeland en de duels met Samoa en Japan leverden slechts krappe zeges op.

"We weten dat Wales favoriet is", zegt Michael Cheika, bondscoach van de 'Pumas'. "Maar ik heb veel geloof in mijn team. De jongens doen het altijd samen, ze zijn eensgezind en genieten echt van deze wedstrijd." Met Emiliano Boffelli hebben de Zuid-Amerikanen een kicker van wereldniveau in huis.

Ierland - Nieuw-Zeeland: zaterdag 21.00 uur in Parijs

Als nummer één van de wereldranglijst en ongeslagen winnaar van de laatste Six Nations begon Ierland als topfavoriet aan het WK. In het Stade de France wacht een confrontatie met Nieuw-Zeeland, een kraker van de kwartfinales.

De gecombineerde Ierse ploeg (in het rugby vormen Ierland en Noord-Ierland één ploeg) maakte zijn favorietenrol in de groepsfase waar. Aan de hand van de 38-jarige uitblinker Johnny Sexton werd titelverdediger Zuid-Afrika geklopt en werden de overige drie groepsduels ruimschoots gewonnen.

Zaterdag zongen 60.000 uitzinnige Ierse supporters tijdens de 36-14 zege op Schotland in het Stade de France uit volle borst het lied 'Zombie' van de Ierse band The Cranberries. Het nummer, waarin de vijf jaar geleden overleden zangeres Dolores O'Riordan zich uitspreekt tegen de Ierse terreurorganisatie IRA, is inmiddels uitgegroeid tot een soort tweede volkslied.

Dankzij het Ierse succes op het WK kende het bijna dertig jaar oude nummer een enorme piek op Spotify, waar de overige bandleden zeer gelukkig mee waren.

Ierland veroverde nog nooit een WK-medaille en strandde bij zeven van de negen deelnames in de kwartfinale. Met Nieuw-Zeeland treffen ze nu het succesvolste land uit de WK-geschiedenis. De All Blacks zijn drievoudig wereldkampioen en wonnen liefst zeven WK-medailles.

Maar Nieuw-Zeeland mist de superioriteit van de laatste decennia en heeft moeite met de discipline. In augustus leed de ploeg bij een oefenduel voor het WK de grootste nederlaag uit de geschiedenis (35-7 tegen Zuid-Afrika). En op het WK eindigde het als tweede in de groep, achter gastland Frankrijk.

Engeland - Fiji: zondag 17.00 uur in Marseille

De grootste verrassing in de kwartfinales is Fiji, ondanks een wisselvallig optreden. De eilandengroep in de Stille Oceaan stuntte tegen Australië, maar verloor van Portugal.

Dat betekende de eerste WK-zege ooit voor de Portugezen, die een heldenonthaal kregen na terugkeer in eigen land. De ploeg kreeg van de bondscoach van Fiji ook een tas vol shirtjes als souvenir mee.

In aanloop naar het WK gingen trainingsbeelden van Fiji al viraal. Arm in arm liepen de spelers op een regenachtige middag in juli in het dorp Sigatoka een zanderige heuvel op. Het was het begin van een naar verluidt loodzwaar trainingskamp.

Engeland is tot op heden het enige Europese land dat wereldkampioen rugby is geworden. Dat gebeurde in 2003. Owen Farrell, de zoon van de Ierse bondscoach, is een van de sterspelers van het team.

Engeland is misschien wel de meest onvoorspelbare kwartfinalist. De vier groepsduels werden allemaal gewonnen, maar driemaal slechts met kleine marge. Van de zes duels voor het WK werden er liefst vijf verloren, waaronder een oefenwedstrijd tegen Fiji.

Die wisselvalligheid past eigenlijk totaal niet bij bondscoach Steve Borthwick, geroemd om zijn oog voor detail. "Ik zie hem vaak een uur lang over zijn laptop gebogen zitten", omschreef zijn voorganger Eddie Jones hem.

Frankrijk - Zuid-Afrika, zondag 21.00 uur in Parijs

Na drie verloren WK-finales moet het dit jaar in eigen huis gebeuren voor Frankrijk. Met topvoetballers Kylian Mbappé, Olivier Giroud en Antoine Griezmann op de tribune werd in de poulefase Nieuw-Zeeland geklopt en de andere duels leverden ruime zeges op

Tegen Namibië werd met 96-0 zelfs de grootste zege ooit behaald, maar door een ogenschijnlijk zware blessure van sterspeler Antoine Dupont was van vreugde geen sprake.

Dinsdag kreeg het gastland goed nieuws. Ondanks een gebroken jukbeen blijft Dupont inzetbaar. Dinsdag hervatte hij de training.

Titelverdediger Zuid-Afrika gaat een hete avond tegemoet in de Stade de France, waar 81.000 toeschouwers achter de thuisploeg zullen gaan staan. Om aan de vijandige omstandigheden te wennen werden er speakers rond het trainingsveld geplaatst, die zorgden voor een hoop kabaal.

"We weten dat de sfeer in het stadion gigantisch zal zijn", vertelde speler Bongi Mbonambi. "Door het op de training alvast te simuleren, zullen we er tijdens de wedstrijd niet door verrast worden."

Ze zakt door haar knieën, kust het Berlijnse asfalt en kijkt vervolgens met de armen gespreid naar de hemel. Tigst Assefa lijkt niet te beseffen wat ze zojuist heeft geflikt. De 26-jarige Ethiopische is afgelopen 24 september ruim twee minuten sneller dan een vrouw ooit is geweest op de marathon: 2.11.53.

"Ongekend dat een niet heel bekende marathonatlete ontzettend veel van het wereldrecord afhaalt", zegt voormalig atleet en olympiër Kamiel Maase. "Jarenlang (tussen 2003 en 2019, red.) stond het record op naam van Paula Radcliffe en stond het op 2.15. Vervolgens was het al bijzonder dat Brigid Kosgei in de 2.14 liep, en nu dit..."

Veel veranderd

Voormalig marathonloopster Miranda Boonstra noemt de gelopen tijd "nog niet eens zo heel bizar", maar had het eerder verwacht van atleten die al wat meer marathonervaring hebben: "Er is best veel veranderd sinds Radcliffe, zoals de schoenen, dus in verhouding vind ik het wel meevallen. De tijden zijn eigenlijk niet meer te vergelijken met vroeger."

Eenzelfde beeld als bij de finish van Assefa in Berlijn is twee weken later te zien in Chicago, maar dan bij de mannen. Ook Kelvin Kiptum kust het asfalt als hij de eindstreep is gepasseerd en het wereldrecord met 34 seconden verbetert tot 2.00.35.

Ook daar heeft Maase, tegenwoordig prestatiemanager kennis, onderzoek en ontwikkeling bij sportkoepel NOC*NSF, "met grote verbazing" naar gekeken. "De ogen waren twee weken daarvoor in Berlijn nog allemaal op Kipchoge gericht, maar vervolgens loopt een voor het grote publiek wat onbekendere Keniaan in Chicago bijna stiekempjes een nieuw wereldrecord."

Magische grens

Met die forse verbetering van het wereldrecord komt de magische grens van de twee uur nu wel heel erg nadrukkelijk in zicht. Ook Maase, die in 2000 en 2008 de olympische marathon liep en nu bij NOC*NSF de wetenschap en topsport dichter bij elkaar probeert te brengen, kan daar niet meer omheen.

"Ik was daar altijd zeer terughoudend in. In alle eerlijkheid had ik dat zelfs een jaar geleden nog niet verwacht, maar nu is die grens wel echt binnen handbereik."

Om die grote progressie op de marathon te verklaren, wordt er al snel naar de schoenen gekeken. Ook bewegingswetenschapper Boonstra ziet dat "de schoenen echt een heel groot verschil" maken. In de "enorme" zool van die schoenen zitten namelijk een carbonplaat en een dikke laag foam verwerkt.

"Vroeger was dat niet zo. De schoenen waarop ik geracet heb, hadden juist zo min mogelijk demping. Daardoor kreeg je lichaam meer klappen en liep je sneller spierschade op. Dat is nu door dat foam opgelost. En het carbon in de schoen zorgt ervoor dat je paslengte wordt verlengd."

Maase: "Maar volgens mij is het wel zo dat het behoorlijk van je loopstijl afhangt hoeveel baat je daarbij hebt. Die carbonplaat moet je een beetje indrukken, dan veert die terug."

"Als je iemand hebt zoals Haile Gebreselassie of Kenenisa Bekele, echte voorvoetlopers, dan vermoed ik dat je er veel minder aan hebt. Die carbonplaat gaat pas echt voor je werken als je op je hiel landt." Daardoor is er volgens Maase wel een "potentieel verschil in het deelnemersveld geslopen".

Boonstra zegt het "schoenenverhaal superjammer" te vinden. "Het wordt meer een technologische race tegen de klok, Adidas tegen Nike. Maar we kunnen het niet meer veranderen. Die schoenen zijn er gewoon."

En als je als marathonloper mee wil doen om de prijzen, moet je volgens Boonstra mee met de vernieuwing. "Als je die schoenen niet hebt, is het net alsof je pas van start gaat als de rest er al een kilometer op heeft zitten."

Maar, voegt Boonstra toe, om het meeste profijt te hebben van de schoenen, moeten atleten er wel genoeg op trainen. "Daarom zijn de jongere atleten nu misschien wat in het voordeel. Zij zijn niet anders gewend, namelijk."

Emancipatie

Los van het 'schoenenverhaal' ziet zowel Maase als Boonstra dat vooral de vrouwen "een enorme inhaalslag" aan het maken zijn. Beiden noemen emancipatie als een verklaring daarvoor.

"Bij ons is het normaal dat vrouwen aan topsport doen", vertelt Maase. "Internationaal is dat anders, maar wel aan het veranderen."

Boonstra: "Dat zie je vooral in sommige Afrikaanse landen. Ook daar gaan ze nu zien dat lopen een beroep is waar geld mee te verdienen valt en wordt het normaler dat vrouwen veel trainen."

Geen records verwacht in Amsterdam

Ondanks de enorme progressie van de afgelopen tijd, zien Maase en Boonstra het niet gebeuren dat er in Amsterdam een wereldrecord sneuvelt. Maase: "Dat lijkt me sterk, want Amsterdam heeft niet de budgetten als bijvoorbeeld Berlijn en Chicago om de echte wereldtop aan te trekken."

"En daarbij opgeteld staat het record bij de mannen en vrouwen nu zó scherp, dat ik het niet zomaar gebroken zie worden in Amsterdam. Dan zouden we echt van de ene in de andere verbazing vallen."

Het ging in de aanloop naar Nederland-Frankrijk regelmatig over november 2018, toen Oranje in De Kuip met 2-0 van de wereldkampioen won. Zo'n perfecte wedstrijd werd het vrijdagavond niet in Amsterdam. Het werd meer een wedstrijd als in september 2018, toen Nederland in Parijs met 2-1 verloor. Een nederlaag met perspectief.

"We hebben weer kleur op ons gezicht", zei Koeman toen. Het was ruim een jaar na een even smadelijke 4-0 nederlaag als dit jaar in maart tegen de Fransen. Oranje en het Nederlandse voetbal zaten in een diep dal. Op het feestje van de kersverse wereldkampioen in het Stade de France bleef een nieuwe afgang Oranje bespaard.

'Frenkie geweldig groot talent'

Met Frenkie de Jong voor het eerst in de basis gaf het spel in die wedstrijd in september 2018 vertrouwen voor de toekomst. "Frenkie is een geweldig groot talent", zei Koeman na afloop in Parijs. "Ik heb genoten van zijn spel. De flair die de meesten toonden in de tweede helft, had hij al vanaf het begin."

Ook nu toonde Koeman zich ondanks de nederlaag positief: "Ik heb genoeg positieve dingen gezien. Spelers waar ik echt blij van werd. Dingen gezien waar ik trots op ben."

Tijjani Reijnders mocht na twee sterke invalbeurten tegen Griekenland en Ierland voor het eerst starten. En dat deed hij met dezelfde bravoure als Frenkie de Jong destijds. Hij was balvast en zorgde met zijn loopacties voor veel gevaar. Het deed verlangen naar de eerste start samen van Reijnders en de nu geblesseerde De Jong op het middenveld.

Kijk hieronder naar de mening van NOS-analisten Pierre van Hooijdonk en Rafael van der Vaart en naar de interviews met Reijnders, Hartman en Koeman:

De 24-jarige Reijnders omschreef zijn instelling als volgt: "Met 'schijt' voetballen, laten zien dat je beter bent dan je tegenstander."

Koeman was tevreden: "Hij ontwikkelt zich geweldig. Een moderne voetballer, dynamisch, loopvermogen, voetbalt makkelijk, zoekt diepte. Mooi om te zien."

'Hartman speelde alsof hij bij Feyenoord speelde'

Reijnders was niet de enige nieuwkomer die zich onderscheidde. Ook debutant Quilindschy Hartman speelde zonder vrees. Verdedigend stond hij zijn mannetje en na een prachtige actie bekroonde de linksback van Feyenoord zijn debuut in Oranje met een doelpunt.

"Als je het op het niveau in de Champions League kan, dan ben je ook klaar om het bij het Nederlands elftal te doen", verwees Koeman vooraf naar het sterke optreden van Hartman tegen Atlético in de Champions League.

Koeman kreeg gelijk: "Wat Quilindschy vandaag liet zien, was erg goed. Hij speelde alsof hij bij Feyenoord speelde."

De overige drie debutanten vielen eveneens op, in positieve zin. De 21-jarige doelman Bart Verbruggen keepte ondanks de twee tegengoals bij zijn debuut een solide wedstrijd, de 22-jarige verdediger Micky van de Ven viel sterk in en de 22-jarige wingback Jeremie Frimpong gaf in de slotfase nieuwe energie aan het elftal.

Het kan een kantelpunt zijn in de tweede termijn van Ronald Koeman als bondscoach. De dag, vrijdag de dertiende nog wel, dat een nieuwe generatie onder hem opstond en zijn tweede Nederlands elftal vorm kreeg. Zoals september 2018 een kantelpunt was. De weg naar perfectie is ingezet.

Waar het Nederlands elftal in maart nog met 4-0 onderuitging in het eerste EK-kwalificatieduel met Frankrijk, bleef de schade vrijdagavond in de Johan Cruijff Arena beperkt tot een 1-2 nederlaag. Bij aanvoerder Virgil van Dijk leidde dat niet tot een ander gevoel.

"We verliezen en dat is balen, omdat er meer inzat. Dat gevoel overheerst op dit moment", sprak Van Dijk meteen na de wedstrijd tegen de vice-wereldkampioen.

"We hadden een plan. Als je dan al vroeg achter komt, wordt dat toch wat anders. Je speelt tegen een topland met topspelers. Als je dan slordig bent, profiteert Frankrijk daarvan..."

Maar van Dijk zag ook positieve punten: "We hebben gestreden en bij vlagen goed voetbal gespeeld." Ook had de aanvoerder lof voor de "uitstekende" debutanten. Quilindschy Hartman, Bart Verbruggen, Jeremie Frimpong en Micky van de Ven speelden hun eerste interland voor Oranje.

Hartman verraste Maignan

Een van hen, Feyenoorder Hartman, was zelfs goed voor een doelpunt, waarbij hij keeper Mike Maignan verraste in de korte hoek.

"Volgens mij maakte ik eerst een mooi panna'tje. En ik wist dat de keeper zou gaan, de keeperstrainer had gezegd dat hij snel uitkomt en dat had ik in mijn achterhoofd. Dus dan kan je hem er mooi inschieten. Het is mooi dat ik een goal maak, maar liever scoor ik niet en winnen we."

Ook Tijani Reijnders kon terugkijken op een prima wedstrijd. De speler van AC Milan stond voor het eerst in de basis, maar dat zorgde niet voor extra spanning.

"Ik heb vooral gezonde spanning, maar op het veld voel ik me vrij. Dan wil met mijn kwaliteiten het team helpen, en dat is met schijt voetballen. Dus dat je je nergens iets van aantrekt, tegenover wie je ook staat."

Voor Bart Verbruggen, de debutant onder de lat, was zijn eerste wedstrijd voor Oranje "een droom die uitkomt, maar wel bitterzoet."

Nederland wacht maandag in Athene de uitwedstrijd tegen Griekenland, een wedstrijd die Oranje moet winnen.

"We kunnen onze borst natmaken. Als we naar het EK willen, zullen we daar een resultaat moeten halen. Daar gaan we alles aan doen", sprak Van Dijk.

Reijnders klonk vastberaden bij het vooruitkijken naar de clash met de Grieken: "We gaan zorgen dat ze stil worden." En ook Verbruggen was duidelijk: "We gaan naar Griekenland om die drie punten mee te nemen."

De Amerikaanse techreus Microsoft mag gameproducent Activision Blizzard overnemen voor 69 miljard dollar. De Britse marktwaakhond CMA heeft daar goedkeuring voor gegeven. Het was de laatste horde die genomen moest worden, aangezien de deal eerder al in de VS en de EU werd goedgekeurd. Het is de grootste overname ooit in de gamesindustrie.

Activision Blizzard is de uitgever van bekende titels als World of Warcraft, Call of Duty en Candy Crush. De mogelijke overname werd begin vorig jaar bekendgemaakt. Met name rivaal Sony, eigenaar van Playstation, verzette zich de afgelopen maanden fel tegen het plan van Microsoft, dat de Xbox-spelcomputer uitgeeft.

Vrees voor exclusiviteit

Sony vreest dat Microsoft de populaire games van Activision Blizzard alleen nog maar voor de Xbox zal uitgeven, waardoor eigenaars van een Playstation achter het net zouden vissen. Microsoft heeft onder meer beloofd Call of Duty de komende tien jaar niet exclusief voor zijn eigen platform uit te brengen. De marktwaakhonden in de VS, EU en het VK maakten zich zorgen over de concurrentiepositie van Microsoft binnen de gamesindustrie.

De Britse waakhond zette met name vraagtekens bij het marktaandeel cloud gaming dat Microsoft na de overname zou hebben in het VK. Met die technologie kunnen mensen games vanuit de cloud streamen en spelen, zonder dat ze een krachtige pc of spelcomputer nodig hebben. Verwacht wordt dat cloud gaming de komende jaren een grote vlucht zal nemen.

Microsoft ligt met zijn eigen technologie al ver voor op de concurrentie en de vrees bestond dat de concurrentie in het VK door de overname weggevaagd zou worden. Om de waakhond tegemoet te komen, heeft Microsoft besloten de streamingrechten van Activision-games voor de komende vijftien jaar aan de Franse uitgever Ubisoft te verkopen.

Laatste horde genomen

"We hebben voorkomen dat Microsoft deze zich snel ontwikkelende markt in een wurggreep kan houden", zegt de topvrouw van de Britse waakhond daarover. Microsoft-topman Brad Smith is blij met de beslissing. "We hebben de laatste horde genomen om deze overname te kunnen afronden." De deal zal nu voor de eerder afgesproken deadline worden beklonken, waardoor Microsoft geen boete van 4,5 miljard dollar hoeft te betalen.

Eerder ging de Europese waakhond al akkoord. De Amerikaanse FTC is het niet eens met de overname, maar een federale rechter koos de kant van Microsoft. Tegen dat besluit loopt nog wel een hoger beroep van de FTC.

Nieuwe voorstellen van de Europese Commissie om de strijd tegen kinderporno flink op te voeren, stuiten op felle kritiek. Een meerderheid van de Tweede Kamer keerde zich eerder al tegen de plannen. Desondanks is het demissionaire kabinet van plan om die deels te steunen.

De plannen betekenen dat chatdiensten als WhatsApp een bevel kunnen krijgen om verspreiding van kinderporno en mogelijk ook grooming, oftewel het seksueel benaderen van minderjarigen, te monitoren.

De Europese privacytoezichthouders hebben daarover serieuze zorgen, evenals de Nationaal Rapporteur Mensenhandel. Ook de juridische afdeling van de Europese Raad van Ministers zou bedenkingen hebben.

Versleuteld

Op dit moment is het zicht op wat in een deel van de chatdiensten gebeurt beperkt, omdat de berichten end-to-end zijn versleuteld. Dat betekent dat bijvoorbeeld WhatsApp, maar ook politie en justitie, geen toegang hebben tot de inhoud van berichten.

Toch wil de Europese Commissie chat-apps kunnen verplichten om te scannen op misbruikmateriaal. Deskundigen zijn het erover eens dat dat alleen kan door chat-apps op telefoons van gebruikers op dat soort materiaal te laten monitoren. Er zou dan een soort "virusscanner" binnen een chat-app moeten draaien, die alarm slaat als er bepaald materiaal wordt aangetroffen. In dat geval gaat het materiaal naar een nieuw Europees anti-kinderpornocentrum voor verder onderzoek.

Die methode, ook wel client side scanning genoemd, is omstreden: eerder noemden computerwetenschappers, onder wie een aantal zeer gerenommeerde cryptografie-experts, dat idee "buitengewoon gevaarlijk".

Volgens de Europese Commissie is wetgeving echter hard nodig, omdat kinderporno op grote schaal wordt uitgewisseld. Op dit moment is de aanpak van kinderporno gestoeld op vrijwilligheid en dat werkt niet goed genoeg, stelt de Commissie.

Kritische motie

Demissionair minister Yesilgöz van Justitie en Veiligheid schreef voor het zomerreces aan de Tweede Kamer een kritische motie naast zich neer te leggen en in Europa te pleiten voor gedeeltelijke invoering van de wetgeving. In Europees verband onderhandelen lidstaten momenteel over de inhoud van de wet.

Nederland steunt in die onderhandelingen de minst vergaande versie van monitoring; het blokkeren en rapporteren van kinderporno met behulp van een zwarte lijst, schreef Yesilgöz.

Nederland vindt plannen te ver gaan om met kunstmatige intelligentie grooming op te sporen. Ook lobbyt Nederland tegen gebruik van kunstmatige intelligentie om automatisch beelden van kinderporno te vinden, nog voordat ze op een zwarte lijst staan.

Volgens de minister is het belangrijk dat EU-landen "een volgende slag" kunnen slaan tegen kindermisbruik. Tegelijk schrijft ze dat Nederland erop wil letten dat de grondrechten niet "onevenredig zwaar worden ingeperkt".

Dat vindt ook Kamerlid Queeny Rajkowski van de VVD, een van de vier partijen die in de Kamer wel positief waren over de wet. Volgens haar moet er een einde komen aan de "enorme stroom" aan kinderporno. "Ik ben ervan overtuigd dat we het technisch voor elkaar kunnen krijgen om kinderporno eruit te filteren", zegt ze, waarbij de privacy van anderen "die totaal geen kwaad in de zin hebben" niet moet worden aangetast.

Fouten

Frederik Zuiderveen Borgesius, een van de vier deskundigen die de Tweede Kamer vanavond over de plannen zullen bijpraten, is echter zeer kritisch, net als de overige experts.

Het opsporen van misbruikmateriaal en grooming-teksten in combinatie met kunstmatige intelligentie gaat gegarandeerd fout, stelt Zuiderveen Borgesius, want kunstmatige intelligentie maakt nu eenmaal fouten. "Stel dat het in één op de duizend gevallen fout gaat, wat al een hele goede score zou zijn", zegt hij. "Dan worden de autoriteiten overstelpt met onschuldige foto's, bijvoorbeeld als je een zwembadfoto naar oma appt."

Ook het blokkeren van bekende kinderpornofoto's is volgens hem problematisch. "Andere landen, ook dictaturen, zullen denken: dit willen wij ook wel." Technisch is er namelijk geen belemmering om de eenmaal ingebouwde "kinderpornoscanner" ook voor andere zaken te gebruiken.

Eindstreep

In welke vorm de wet de eindstreep haalt, is onbekend. Bronnen rond de onderhandelingen zeggen tegen de NOS dat er voor verschillende varianten wordt gelobbyd, waarbij Nederland een van de meer terughoudende landen is.

Volgens Rejo Zenger, die namens burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom de onderhandelingen nauwgezet volgt, is het de vraag of de onderhandelingen zijn afgerond voordat er nieuwe Europese verkiezingen in juni worden gehouden.

Als de wet er dan is, zijn er nog juridische bedreigingen, zegt jurist Zuiderveen Borgesius. "De chats van honderden miljoenen mensen worden straks gescand om een relatief klein aantal misdadigers op te sporen, hoe erg ook."

Daarmee doet de wetgeving volgens hem denken aan EU-wetgeving om terrorisme te bestrijden door van alle internet- en telecomgebruikers locatie- en gespreksgegevens bij te houden. "Het Europees Hof veegde die wet van tafel, omdat hij buitenproportioneel was."

Het zou een sterk verhaal kunnen zijn dat je in het weekend in de kroeg vertelt. Een video gemaakt met AI waarin de baas een medewerker vraagt een geldbedrag over te maken. Het overkwam recent Ali Niknam, topman van online bank Bunq. De medewerker trapte er niet in.

"Hij kreeg een bericht van mij via WhatsApp: 'Hé, ik ben op reis, we hebben net een bedrijfsovername gedaan, we moeten snel een aanbetaling doen, want anders gaat de deal niet door'", vertelt Niknam. De medewerker kreeg een uitnodiging voor een videogesprek, waarvan het beeld vanwege een 'slechte verbinding' wat blokkerig was. Achteraf checkte de medewerker het nog eens met z'n baas en toen bleek dat het nep was.

"Het punt is dat dit de eerste keer is dat dit gebeurt", zegt Niknam. "Waarschijnlijk neemt de kwaliteit heel erg snel toe de komende maanden. Dus dit gaat alleen nog maar erger worden."

Simuleren met bestuur

Zogeheten CEO-fraude bestaat al jaren. Maar een voorbeeld zoals dat bij Bunq, dat kent Frank Groenewegen, partner Cyber Risk bij Deloitte, nog niet uit de praktijk. Het houdt zijn klanten wel bezig. "Het is onderdeel van veel simulaties die we met het bestuur van onze klanten doen." Denk aan een filmpje met mededelingen die direct een reactie geven op de beurs, zoals een verkoop of tegenvallende resultaten.

Bunq is niet het enige voorbeeld dat deze week opdook. Ook de Amerikaanse acteur Tom Hanks, ontbijtshowpresentator Gayle King en youtuber Jimmy Donaldson waarschuwden hun miljoenen volgers voor met AI (kunstmatige intelligentie) gemaakte video's. Donaldson, bekend als MrBeast, vroeg zich bovendien af of sociale media hier wel klaar voor zijn. Hij sprak van een "serieus probleem".

Overigens werkt Hanks nu mee aan een film, Here, waarbij hij met AI wordt verjongd. Het laat zien dat de technologie momenteel aan de ene kant wordt misbruikt door kwaadwillenden, maar ook dankbaar wordt gebruikt door bijvoorbeeld de filmindustrie.

Met AI gemanipuleerde video's, die ook wel deepfakes worden genoemd, bestaan al jaren. Bekend is een video met oud-president Obama (die er inmiddels ook wel wat gedateerd uitziet). Maar met de komst van generatieve AI wordt het nóg makkelijker om ze te maken. Bovendien lijken ze steeds echter.

Economieverslaggever Lisa Schallenberg laat zien hoe het eruit ziet:

Het spreken van andere talen met AI gaat nog niet altijd foutloos, maar de ontwikkelingen gaan snel.

Vooral de stem wordt nu steeds beter, zegt Theo Gevers, hoogleraar computer vision aan de Universiteit van Amsterdam. "Deepfakes waren al goed, nu is de stem ook te klonen. Dat kan nu echt heel realistisch."

Gevers doet al jaren onderzoek naar deepfaketechnologie en de manier waarop dit soort gemanipuleerde beelden te herkennen zijn. "Detectietools zijn niet goed genoeg", zegt hij. "We lopen nu steeds achter de feiten aan. Bijna elke week komt er een nieuwe tool om iets te genereren. En dat is een probleem."

Deepfakes in verkiezingen

Die tools kunnen worden gebruikt voor oplichting, zoals in het voorbeeld van online bank Bunq. Maar ook bij verkiezingen. Dat gebeurde onlangs in Slowakije. Op sociale media circuleerden deepfakevideo's. In een versie lijkt het alsof de leider van de liberale PS-partij, Michal Simecka, het kopen van stemmen bespreekt met een journalist. De audio, concludeerden factcheckers van persbureau AFP na consultatie met experts, is nep.

Reden tot zorg, zou je zeggen. Toch denkt Olya Kudina, universitair docent ethiek en filosofie van technologie aan de TU Delft, dat we beter in staat zijn echt en nep van elkaar te onderscheiden dan we denken. Het feit dat ze erbij Bunq niet intrapten, noemt ze een "goed teken". In het geval van Bunq ging het in tegen de protocollen die het bedrijf hanteert. In die context was de vraag van Niknam aan zijn medewerker dus gek.

Bij youtuber MrBeast was de context wel kloppend, zegt Kudina. Hij staat erom bekend weggeefacties te doen. "Dus dat was niet verdacht en hij zag er ook echt uit. Maar ik zie in de eerste reacties dat gebruikers het verdacht vonden, omdat het watermerk op de video er anders uitzag." Beide voorbeelden laten zien dat de sociale context waarin iets wordt gezegd bij het herkennen van gemanipuleerde video's heel belangrijk is.

Tegelijkertijd wil Kudina het gevaar van deepfakes niet relativeren. Maar ze benadrukt dat mensen niet alleen zullen kijken naar de video, maar juist aan de hand van de context kunnen begrijpen of het echt of nep is.

Het is alsof techbedrijven gas geven, om vervolgens weer op de rem te trappen. De afgelopen anderhalve week kondigde een reeks bedrijven die groot zijn in AI (kunstmatige intelligentie) allerlei nieuwe functies aan.

Allemaal willen ze gebruikers aan zich binden. Tegelijkertijd zijn ze bang voor pr-missers, zeker nu overheden wereldwijd scherp meekijken met wat ze ontwikkelen. Een misstap kan leiden tot (nog) strengere regels. Dus starten ze voorzichtig op met de nieuwe producten.

"We rollen deze nieuwe functies langzamer uit dan normaal", zei Meta-topman Mark Zuckerberg deze week. De boodschap kwam aan het einde van een presentatie, die verder bol stond van allerlei nieuwe functies op het gebied van AI.

'Alexa, ik heb het koud'

Dezelfde terughoudendheid was hoorbaar bij Amazon, dat vorige week een nieuwe versie van Alexa aankondigde. Dat is al enkele jaren de slimme assistent van het bedrijf, die met de komst van generatieve AI toe is aan een flinke update. Die is onderweg, maar er komt eerst een preview en alléén in de VS.

De belofte is dat de spraakassistent van Amazon straks op basis van bijvoorbeeld de opmerking 'Alexa, ik heb het koud' de verwarming hoger zet. Of dat je vraagt om lampen in de kamer in te stellen in de themakleuren van bijvoorbeeld een voetbalclub. Het idee is dat Alexa weet in welke ruimte je bent en welke kleuren passen bij die club.

Bij een demonstratie benadrukte Amazon dat Alexa, "net als een mens", een gesprek opnieuw kan oppakken zonder dat je de slimme assistent opnieuw moet aanroepen. De techgigant ziet de update als een "supermens-assistent", schrijft technologieblog The Verge, en houdt er rekening mee dat ze er op een gegeven moment geld voor gaan vragen.

Bekijk hier de demonstratie van de update van Amazons Alexa:

Het is een delicate balans. Niemand wil achteraan hobbelen bij de nieuwste ontwikkelingen. Maar vaak zit een ongeluk in een klein hoekje.

Zo moest Microsoft snel handelen toen het misging met de chatbot in zoekmachine Bing. De chatbot, die zichzelf Sydney had genoemd, probeerde een journalist van The New York Times te overtuigen zijn vrouw voor haar te verlaten. De chatbot van Snapchat, MyAI, vond het een prima plan om in het echt af te spreken. Ook dit werd snel gecorrigeerd.

Een AI-stem

OpenAI durft tot nu toe het meest in het diepe te springen en daarmee de rest uit te dagen. Al houdt het bedrijf zich ook in. Deze week lanceerde het bedrijf nieuwe functionaliteiten voor ChatGPT. De app kan, in het Engels en vooralsnog alleen voor betalende gebruikers, praten en luisteren. Het is gebaseerd op technologie die een 'AI-stem' kan creëren op basis van een paar seconden echt materiaal.

Het bedrijf zegt zich ervan bewust te zijn dat dit makkelijk misbruikt kan worden. Bijvoorbeeld om de Amerikaanse president een land de oorlog te laten verklaren. Daarom, schrijft OpenAI, is het nu alleen mogelijk om gesprekken te voeren in de app. Spotify gebruikt het daarnaast om afleveringen van podcasts te vertalen in andere talen dan die van de maker, maar wederom op heel beperkte schaal.

Ook heeft OpenAI een eerder aangekondigde update beschikbaar gesteld, waardoor ChatGPT de inhoud van foto's kan herkennen. Dit werd in maart aangekondigd, maar kwam niet meteen beschikbaar vanwege zorgen over misbruik.

Het bedrijf durft het nu wél aan, maar zegt technische maatregelen te hebben genomen "die ChatGPT's capaciteit significant begrenzen" bij het herkennen van mensen, "omdat ChatGPT niet altijd accuraat is en deze systemen de privacy van mensen moeten respecteren".

'Grote vragen niet zomaar opgelost'

Emiel Krahmer, hoogleraar en AI-onderzoeker aan de Tilburg University, vindt de ontwikkelingen "niet zo spannend vanuit technisch perspectief". Maar de technologie komt volgens hem wel dichter bij de gebruiker.

Jelle Zuidema, universitair hoofddocent explainable AI aan de Universiteit van Amsterdam, benadrukt dat de "grote, fundamentele problemen, rondom privacy, het waarheidsgehalte en haatdragende content niet zo even in een paar maanden zijn opgelost". In zijn ogen lijken de bedrijven "een slag te slaan" voordat er allerlei regels worden opgelegd.

De Amerikaanse toezichthouder Federal Trade Commission (FTC) en zeventien Amerikaanse staten klagen Amazon aan vanwege misbruik van de monopoliepositie. Het is een van de grootste zaken ooit tegen het bedrijf.

De FTC beschuldigt Amazon ervan verkopers op het platform te straffen als zij hun waar voor lagere prijzen op andere platforms aanbieden. Hun producten zouden dan op Amazon een minder prominente plek krijgen.

Hogere plek

Ook wordt het bedrijf er onder meer van beticht dat het winkeliers die via Amazon verkopen min of meer dwingt om gebruik te maken van de bezorgdiensten van het bedrijf. Tevens zou het bedrijf eigen producten op de website een hogere plek geven dan producten van concurrenten.

Daarnaast moeten bedrijven die verkopen via het platform volgens de FTC veel te veel winst afstaan. Amazon ontving in 2020 35 procent van de winst van deze bedrijven.

Hoofdkantoor

De rechtszaak dient in de staat Washington, waar het hoofdkantoor van Amazon staat. Het bedrijf stelt dat het leidt tot hogere prijzen en tragere bezorgingen als de FTC de zaak wint.

Volgens de FTC gaat de rechtszaak in eerste instantie om aansprakelijkheid van het bedrijf, maar niet uitgesloten wordt dat Amazon, als de FTC wint, ertoe wordt gedwongen om het bedrijf op te splitsen zodat het een minder dominante positie in het online verkooplandschap in zal nemen.

Aandeel

Na aankondiging van de rechtszaak verloor het aandeel van Amazon 3,7 procent op de Amerikaanse beurs. De FTC nam het bedrijf al eerder op de korrel. Zo klaagde de toezichthouder Amazon in juni aan omdat het consumenten zou misleiden om zich in te schrijven voor de abonneeservice Prime en het vervolgens lastig maakt om de abonneeservice stop te zetten. Amazon ontkent ook in die zaak iets fout te hebben gedaan.

Het is niet voor het eerst dat de FTC op wil treden tegen de vermeende monopoliepositie van een techreus. In 2020 startte de toezichthouder een rechtszaak tegen Facebook voor een monopolie op de markt van sociale media. De FTC wilde dat het bedrijf twee dochterbedrijven afstootte: Whatsapp en Instagram, die zaak loopt nog.

Tegen Google dient in de VS eveneens een grote zaak vanwege misbruik van de monopoliepositie.

Twee jaar na de hype rond digitale eigendommen, de zogenoemde NFT's, is er van enig enthousiasme voor de technologie weinig meer over. Een investering in NFT's leek een garantie voor succes, maar de markt is volledig ingestort en het overgrote deel van de NFT's is op dit moment niets waard. Dat blijkt uit onderzoek van website dappGambl. Onder meer The Guardian schrijft over de opvallende ontwikkeling.

In 2021 werden in korte tijd miljoenen digitale kunstwerken verhandeld, soms voor veel geld. Zo kocht een zakenman in Maleisië het eerste bericht ooit op Twitter, nu X, voor bijna 2,5 miljoen euro. Het bericht was op 21 maart 2006 op het platform geplaatst door oprichter Jack Dorsey. Het was een van de eerste in het oog springende NFT-aankopen.

De situatie is inmiddels drastisch veranderd: de wekelijkse verhandelde waarde was in juli van dit jaar zo'n 80 miljoen dollar, slechts 3 procent van de waarde op het moment van de piek in augustus 2021. Van de 73.257 NFT-collecties die de website onderzocht, hebben er 69.795 op dit moment een marktwaarde van 0 ethereum. Dat betekent dat 95 procent van de mensen die in het bezit zijn van een NFT-collectie momenteel een waardeloze investering in handen hebben. Dat zijn 23 miljoen mensen.

"Dit laat het ongelooflijke risicovolle karakter zien van de NFT-markt en het onderstreept de noodzaak van zorgvuldig onderzoek voor het doen van dure aankopen", schrijft de site in de analyse.

Van alle NFT-collecties uit het onderzoek is bovendien bijna 80 procent niet verkocht. Dat betekent dat het aanbod van NFT's de vraag ruim overstijgt. "Dit aanbodoverschot creëert een kopersmarkt, waarin potentiële investeerders veeleisender worden en de stijl, zeldzaamheid en mogelijke waarde van NFT's zorgvuldig afwegen voordat een aankoop wordt gedaan." In het onderzoek wordt gesproken van een "zeer speculatieve en volatiele markt".

Daarbovenop is er nog altijd kritiek op de impact die de handel heeft op het milieu. DappGabml vond ruim 195.000 onverkochte NFT-collecties, die samen net zoveel CO2 verbruiken als 2048 huishoudens. Dat komt doordat het proces om een NFT te maken, het toevoegen van een item aan de blockchain, veel elektriciteit vergt.

Toekomst?

Hoewel de hype is verdwenen en veel NFT's nu niets waard zijn, denkt dappGambl nog steeds dat NFT's een toekomst hebben. Daartoe moet de technologie historisch relevant zijn, bijvoorbeeld door NFT's te maken van Pokémonkaarten van de eerste editie. Ook kan een NFT op zichzelf een kunstwerk zijn of een praktische toepassing hebben, zoals in de gamewereld.

NOS op 3 maakte twee jaar geleden deze explainer over NFT's:

Het moederbedrijf van Facebook en Instagram, Meta, wordt geregeld teruggefloten door de eigen toezichtraad, de Oversight Board. Dat blijkt uit een analyse van de NOS. In bijna drie jaar zijn meer dan 50 uitspraken gedaan. In 75 procent van de gevallen was de raad van oordeel dat het bedrijf de verkeerde beslissing nam.

De raad is een uniek orgaan. Geen enkel ander techbedrijf heeft een commissie die als toezichthouder fungeert. Het idee is dat een onafhankelijke instantie meekijkt met de ingewikkeldste zaken, die bovendien symbool moeten staan voor een breder probleem.

De onafhankelijkheid van de Oversight Board staat echter ter discussie. Meta en de raad zelf bezweren dat hij onafhankelijk is, maar dat trekken critici in twijfel omdat de raad een initiatief was van Metatopman Mark Zuckerberg en door het techbedrijf wordt gefinancierd.

Capaciteitsbeperkingen

Pietro Ortolani, hoogleraar digitale conflictoplossing aan de Radboud Universiteit, heeft het werk van de raad vanaf het begin gevolgd. Hij ziet zeker positieve kanten: "Volgens mij hebben ze best veel gedaan binnen de mogelijkheden. We hebben zo veel gezien over hoe Facebook en Instagram werken."

Maar hij is ook kritisch. "Het idee was dat ze met hun oordelen het beleid bij Meta konden veranderen. Denk aan aanpassingen van algoritmes of de kunstmatige intelligentie die ze gebruiken. Of dat is gebeurd, is nog altijd een open vraag. Het niveau van naleven is niet zo geweldig."

Het feit dat de raad in het merendeel van de zaken Meta terugfluit, moet worden gezien als een teken van onafhankelijkheid, zegt Paolo Carozza, lid van de Oversight Board, in een gesprek met de NOS. "Het is een duidelijke bevestiging dat we niet bestaan om het simpelweg met Meta eens te zijn of namens Meta excuses te maken."

Een overzicht van wat de raad in bijna drie jaar tijd heeft gedaan:

De raad probeert naar eigen zeggen steeds zaken uit te kiezen die symbool staan voor meer. Daar zat tot nu toe één Nederlandse zaak bij, over zwarte piet. Deze zaak hoort bij de minderheid waarin de raad Meta in het gelijk heeft gesteld (video met zwarte pieten erin terecht verwijderd).

Verder strekt het scala van onderzochte zaken zich uit van anti-abortusberichten in de VS (onterecht verwijderd) tot drillrappers in het Verenigd Koninkrijk (onterecht verwijderd), en van protestslogans in Iran (onterecht verwijderd) tot uitspraken van de premier van Cambodja.

In die laatste zaak wilde Meta een video laten staan, waarin de Cambodjaanse minister-president Hun Sen zijn politieke opponenten bedreigde met geweld. Volgens het techbedrijf was de video zeer nieuwswaardig en was het in het publieke belang deze te laten staan. De raad was het daar niet mee eens.

De raad wilde dat Meta de video verwijderde, iets wat Meta volgens de afspraak dan moet doen. De raad adviseerde ook om Hun Sens Facebook-pagina en Instagram-account voor zes maanden te schorsen. Maar daar ging Meta niet in mee, volgens het bedrijf is hier "geen basis" voor. Het liet zien dat de invloed van de raad z'n beperkingen heeft.

Oversight Board-lid Carozza erkent dat ook. Vanwege "veiligheidszorgen" wil hij niet ingaan op deze zaak, maar hij wijst er wel op dat de raad Meta heeft gevraagd om "alles te doen wat het kan om te voorkomen dat zijn platforms worden gebruikt door politici om op te roepen tot geweld".

Meer transparantie

Meta is na een advies wel meer uitleg gaan geven over het waarom van moderatiebesluiten. Het zijn de berichten die gebruikers krijgen als een bericht van hen offline wordt gehaald of als ze worden geschorst. In de ogen van Carozza is dit een goed voorbeeld is van wat de raad heeft opgeleverd,

"We hebben hard gewerkt om te zorgen voor meer transparantie. Het feit is dat we historisch gezien zo weinig weten over welke regels er worden toegepast, waarom bepaalde berichten wel en niet worden verwijderd. Dus ik denk dat de toegenomen transparantie de belangrijkste verandering is."

In de bijna drie jaar dat de raad nu actief is, is meer dan 2,5 miljoen keer beroep bij het orgaan aangetekend. Dat heeft dus geleid tot iets meer dan 50 uitspraken. Carozza zegt dat de raad inmiddels meer zaken aanneemt. "Tegelijkertijd is het ook belangrijk dat we de juiste zaken doen. Ik heb veel liever dat we minder zaken doen, maar dat ze wel belangrijk zijn en impact hebben."

Het had er eigenlijk al lang moeten zijn: supersnel mobiel internet via 5G. Maar het is opnieuw vertraagd, bevestigde het ministerie van Economische Zaken vandaag. Oorzaak: aan de ene kant een belangenspel van allerlei bedrijven en aan de andere kant de Nederlandse Staat, die de veiling van de frequenties organiseert. Volgende maand dient er een rechtszaak die uitsluitsel moet geven.

5G is al beschikbaar in Nederland: de kans bestaat dat je het al ziet staan boven in je telefoonscherm. Het eerste 'deel' werd door de providers in juli 2020 aangezet nadat een veiling meer dan een miljard euro voor de schatkist had opgeleverd. De komende veiling levert Economische Zaken vermoedelijk opnieuw op z'n minst honderden miljoenen euro's op.

Het eerste deel leidde tot een kleinere snelheidsverbetering ten opzichte van 4G. Maar de grote stap moet nog komen, met 3,5 GHz. Dat heeft een technische reden: 5G werkt nu alleen op de 700 MHz-band, die een ver bereik heeft, maar een minder hoge snelheid. 3,5 GHz heeft minder bereik, maar wel een hogere snelheid. De gedachte was eerst dat dit 'tweede deel' vorig jaar beschikbaar zou komen, maar in mei van dat jaar werd al duidelijk dat dat niet haalbaar was.

Veel sneller internet

5G op de 3,5 GHz-band betekent in de praktijk voor consumenten veel sneller internet op hun telefoon (tot 1000 Megabit, net zo snel als wat je nu vaak kunt krijgen via glasvezel), mits hun telefoon dit ondersteunt. Voor bedrijven betekent het dat ze hun eigen privénetwerk kunnen opzetten als ze meedoen aan de veiling. Een netwerk waarover ze veel meer controle hebben. In andere Europese landen is de uitrol van 3,5 GHz al veel verder.

De rechtszaak dient op 11 oktober. Er staan in totaal negen partijen tegenover de Staat. De zaak draait om het vaststellen van de kaders voor de frequentieveiling. Via de rechter hopen de afzonderlijke procespartijen invloed uit te oefenen op de voorwaarden.

Het gaat onder meer om Nederlandse providers met een eigen netwerk: VodafoneZiggo, Odido (voorheen T-Mobile) en KPN. Maar ook onder meer het Havenbedrijf Rotterdam en Schiphol zijn erbij, zij willen meer plek voor hun eigen 5G-netwerk.

Satellieten

Een andere procespartij is satellietbedrijf Inmarsat. Dat is gevestigd in Friese Burum en biedt vanuit daar al vijftig jaar satellietcommunicatie aan. Het is in bijzonder van belang voor de scheepvaart, het wordt ook wel '112 op zee' genoemd. Een landelijke uitrol van 5G op 3,5 GHz botst met de satellietcommunicatie die wordt verzorgd door dit bedrijf.

Het plan is dat Inmarsat verhuist naar Griekenland. Demissionair minister Adriaansens van Economische Zaken schreef vorige maand in een Kamerbrief dat de verhuizing in een "vergevorderd stadium" is. "De bouw van het satellietgrondstation is afgerond en op dit moment vinden in Griekenland de laatste configuratietesten plaats."

'Onvoldoende zekerheid'

Bovendien heeft het bedrijf een vergunning gekregen van Griekenland om daadwerkelijk aan de slag te gaan. Deze loopt tot eind 2027 en kan daarna worden verlengd tot eind 2032. Adriaansens schrijft in de brief dat Inmarsat deze constructie niet "voldoende zekerheid" vindt geven om daadwerkelijk te verhuizen, het bedrijf wil dat het zeker is tot en met 2032.

Daar zit het probleem. De minister schrijft dat Griekenland niet een vergunning voor een dermate lange periode mag afgeven. Dat de Griekse autoriteiten "zeer blij zijn" met de komst van het satellietbedrijf en bovendien het belang onderkennen van wat het doet, neemt volgens Adriaansens niet weg dat een langere vergunning er niet in zit.

Inmarsat-directeur Gerard Luursema neemt daarmee geen genoegen. "We hebben te maken met internationale afspraken over het verzorgen van communicatie met zeelieden", zegt hij. "We moeten zeker weten dat we noodoproepen kunnen blijven faciliteren."

Ondertussen vindt de minister dat er genoeg aan is gedaan om de toekomst van Inmarsat zeker te stellen. Maar daar verzet het satellietbedrijf zich tegen, schrijft Adriaansens. Vorige maand besloot ze dat het recht van het bedrijf op de 3,5 GHz-band vervalt per 1 februari volgend jaar. Dat is een van de dingen waar het volgende maand over zal gaan.

Het ministerie van Economische Zaken kan nog niet zeggen wanneer er wel geveild gaat worden. Dat hangt af van het oordeel van de bestuursrechter. Zodra de veilingregeling officieel is gepubliceerd, heeft de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur zo'n zes maanden nodig om de veiling op te zetten.

Het kabinet zet 100 miljoen euro apart om te voorkomen dat bedrijven van "strategisch belang" via investeringen of overnames in handen komen van ongewenste eigenaren. Het plan is gisteren, op Prinsjesdag, gepubliceerd door het ministerie van Economische Zaken.

Bij 'ongewenste eigenaren' wordt er vrij snel gekeken naar China en ook Rusland. Met name China is druk bezig een technologische grootmacht te worden, iets wat met argusogen wordt gevolgd door het Westen. In een Kamerbrief van minister Adriaansens wordt het geld omschreven als "laatste redmiddel" bij risico's voor de nationale veiligheid als wetgeving of een investering van andere partijen geen soelaas bieden.

Het is een aanvulling op een nieuwe wet, waarmee kan worden ingegrepen als overnames de nationale veiligheid raken. "Maar als de wet niet toereikend genoeg is, kun je ook tijdelijk een bedrijfsbelang nemen", legt een woordvoerder uit.

Eerder ingegrepen

Economische Zaken heeft afgelopen jaren al een paar keer ingegrepen. Bijvoorbeeld in 2020, toen het een lening van 20 miljoen euro gaf aan Smart Photonics. Dat is een bedrijf dat chips maakt die werken op basis van licht in aanvulling op elektriciteit, waardoor de chips sneller en zuiniger wordem. Er stond toen een Chinees bedrijf klaar om te investeren, maar dat zag het ministerie niet zitten.

Het Twentse Lionix is een ander voorbeeld. De meerderheidsaandeelhouder, die Zuid-Koreaans is, wilde aandelen verkopen. Een Chinese klant van Lionix had interesse, maar Economische Zaken greep in en kocht de aandelen.

In die twee gevallen moest het ministerie "heel veel schakelen" met het ministerie van Financiën om op korte termijn geld te krijgen voor een investering. "Nu hebben we het zo geregeld dat we voor de komende twee jaar wel middelen hebben om in te grijpen." Volgens de woordvoerder zijn er nu niet meer zorgen over potentiële overnames, maar is het bewustzijn van de risico's toegenomen. "We willen binnen Europa onze afhankelijkheid van landen buiten de EU verminderen."

Het fonds is, net als de nieuwe wet, 'landenneutraal'. Maar de voorbeelden van Smart Photonics en Lionix illustreren dat er een behoorlijke kans is dat via dit fonds overnames of investeringen door Chinese bedrijven tegengehouden zullen worden.

Het geld is niet alleen bedoeld voor techbedrijven, maar ook voor andere bedrijven die van strategische belang zijn. Naast technologie gaat het bijvoorbeeld om "essentiële leveranciers" van Defensie en van de inlichtingendiensten. De praktijk zal moeten uitwijzen waar het geld daadwerkelijk naartoe gaat.

Economische Zaken zal van investeringen het parlement op de hoogte stellen. Het geld - 50 miljoen euro dit jaar en 50 miljoen volgend jaar - wordt niet direct via het ministerie verstrekt. Het wordt gestald bij Invest-NL, een investeringsvehikel van de Nederlandse overheid.

'Verkapt protectionisme'

Vanuit de industrie wordt wisselend gereageerd. Belangenorganisatie van de technologische industrie FME benadrukt dat "terughoudendheid en precisie" van groot belang zijn. "Dit moet geen vorm van verkapt protectionisme worden."

Werkgeversorganisatie VNO-NCW noemt het fonds een goede zaak. "Stel dat er in Nederland een bedrijf is met bepaalde technologieën die niet zo wenselijk zijn om naar het buitenland te gaan vanwege economische veiligheid, dan moet Nederland er wel voor kunnen zorgen dat een onderneming kan doorgroeien."

Photon Delta, brancheorganisatie van de fotonica-industrie, noemt het een "belangrijke eerste stap", maar benadrukt ook dat het geld niet voldoende zal zijn. "De waarde van de bedrijven die interesse trekken van ongewenste partijen ligt zeer waarschijnlijk een stuk hoger."

De woordvoerder van Economische Zaken spreekt van een "reëel" budget. "Je doet dit vaak samen, met bijvoorbeeld Invest-NL en institutionele beleggers. We zullen niet snel de enige financier zijn."