Siluanov beweerde woensdag dat Rusland over de nodige middelen beschikte om aan zijn verplichtingen te voldoen om 117 miljoen dollar rente te betalen op twee euro-obligaties van de overheid.

Maar de VS zouden echter eerst duidelijkheid moeten verschaffen of de schikkingen mogelijk zijn, zo verklaarde hij volgens persbureau RIA. Met deze uitlatingen wakkert Rusland de vrees aan dat Moskou zijn schuld in vreemde valuta niet kan of wil aflossen.

Laatste wanbetaling dateert van 1998

De bewindsman verwijst daarmee naar de ruim 650 miljard aan buitenlandse valuta- en gouddeviezen van de Russische centrale bank, waar bij het begin van de oorlog in Oekraïne door het Westen beslag op is gelegd. 'De Russische Federatie heeft het nodige geld op buitenlandse valutarekeningen, het is mogelijk om te betalen in roebelafrekeningen', verklaarde Siluanov. 

De VS moeten echter eerst duidelijk maken of de schikkingen mogelijk zijn, stelde de bewindsman. Amerikaanse media hebben contact opgenomen met het Office of Foreign Assets Control van het Amerikaanse ministerie van Financiën, dat de sancties heeft afgedwongen, voor commentaar. 

Rusland zou de betalingsverplichting mogelijk willen voldoen in roebels als een schikking in dollars wordt afgewezen. Kredietbeoordelaar Fitch heeft eerder al gewaarschuwd dat betaling aan obligatiehouders in andere valuta dan dollars als een wanbetaling worden beschouwd. Als er vandaag niet betaald wordt, dan gaat een aflossingsvrije periode van 30 dagen in voordat Rusland technisch in gebreke blijft. Analisten denken dat Rusland dan als argument zal aanvoeren dat het niet aan de betalingsverplichtingen kan voldoen, vanwege het feit dat het land geen toegang meer heeft tot het interantionale betalingssysteem Swift. 

De laatste keer dat Rusland in gebreke bleef was in 1998, toen het niet kon aflossen op zijn binnenlandse schuld. Als dit keer sprake zou zijn van een wanbetaling op overheidsschuld in vreemde valuta, dan zou dat voor het eerst zijn sinds de Bolsjewistische Revolutie in 1918.

Mogelijk aanspraak op yan-reserves 

Siluanov heeft maandag laten weten dat Rusland zijn Chinese yuan-reserves zal gebruiken om een deel van de betalingen te verrichten, aangezien euro's en dollars door de sancties onbereikbaar zijn geworden. Hij suggereerde toen ook dat schuldeisers uit "vijandige" landen in roebels zouden kunnen worden betaald.

'Het probleem met wanbetalingen is dat ze nooit eenduidig zijn en dit is geen uitzondering', zei Guido Chamorro, portefeuillebeheerder voor opkomende markten bij Pictet. 'Er is een aflossingsvrije periode, dus we zullen pas op 15 april echt weten of er sprake is van een wanbetaling of niet', zei hij verwijzend naar de situatie als er geen couponbetaling wordt gedaan. 'Er kan van alles gebeuren in de aflossingsvrije periode.'

De twee betalingen van woensdag zijn de eerste van een reeks, met nog eens 615 miljoen dollar die in de rest van maart verschuldigd zijn, en de eerste "hoofdsom" - de laatste volledige betaling van een obligatie - op 4 april ter waarde van 2 miljard dollar.

Gerelateerde artikelen: 

• Bekijk het dossier Oorlog in Oekraïne 

Dat stelt Stuart Dunbar, partner bij Baillie Gifford, dat sinds 1908 activa beheert vanuit Edinburgh. De positie van een portefeuille ten opzichte van een index is een verkeerd vertrekpunt, vindt Dunbar. ‘Een index reflecteert niet “weinig risico” zoals velen denken. Het toont een over het algemeen slecht geïnterpreteerde visie van de markt. Daarbij wordt historisch rendement onterecht geëxtrapoleerd naar de toekomst. Zo is een tracking error is totale onzin.’

Wetenschappelijk onderzoek toont volgens Dunbar aan dat slechts 4 procent van de Amerikaanse beursgenoteerde bedrijven, verantwoordelijk is voor de volledige toegevoegde waarde over de periode van 1926 tot 2014.

‘Op basis van die feiten kun je twee dingen doen. Beleggers kunnen passief de markt volgen, met als argument dat je dan de winnaars bezit, maar dan heb je 96 procent aan verliezers in je portefeuille. Wij speuren liever actief de winnaars op. Die doen het dusdanig veel beter dan het gemiddelde, dat we slechts een handjevol successen nodig hebben om de markt te verslaan. We zitten daarbij overigens vaak genoeg fout.’

Koersen leiden af

Aandelenmarkten interesseren de Schotse fondsbeheerder dan ook maar weinig. Volgens hem is de financiële industrie te erg afgeleid door de waan van de dag op de aandelenmarkten. ‘We maken het veel te complex voor onszelf’, zegt Dunbar. Asset managers moeten zich volgens hem concentreren op bedrijven, niet op koersen.

Dunbar stelt dat beleggen niets anders is dan het financieren en ondersteunen van bedrijven die de economie vooruit stuwen, en nieuwe manieren vinden om uitdagingen aan te pakken of een bijdrage aan de samenleving te leveren.

Het maakt hem dan ook niet uit of een bedrijf genoteerd is op een beurs. Bepalend is de vraag of de winst groeit op de lange termijn. ‘Het zou me niet uitmaken als de beurs alleen op vrijdagmiddag opent voor twee uur. Dat die beurs open is om liquiditeit te verschaffen is prima, maar aandelenmarkten domineren onze hele industrie. “They have become the game.”’

Private-equitybeleggingen worden mede op die reden een steeds belangrijker onderdeel van de beleggingen van het fondshuis. De afgelopen 10 jaar investeerde Baillie Gifford in 80 private ondernemingen. Het vinden van goede beleggingen aan de private kant van de markt is volgens Dunbar geen kunst; ‘Het vinden van klanten die ons daarin laten beleggen is ingewikkelder’.

‘Wij zoeken enkel naar langetermijn groeikansen. De bedrijven die ons boeien hebben een enorm groeipotentieel en een disruptief bedrijfsmodel. Het is ons doel om bedrijven te vinden die 30 tot 50 keer onze investering opleveren.’

CAPM is onbruikbaar

Ook het Capital Asset Pricing Model (CAPM) - het model dat de relatie beschrijft tussen systematisch risico en verwacht rendement voor activa - is volgens Dunbar totaal onbruikbaar in de praktijk. ‘CAPM kijkt achterom, maar de wereld en de technologie veranderen snel, dus het is een verouderde en irrelevante formule. Ik dacht dat ik iets nuttigs leerde toen ik mijn CFA certificaat haalde.’

Omdat slechts een paar grote winnaars het rendement op de aandelenmarkten bepalen kan een wiskundige formule geen voorspellende waarde zijn voor het potentiële rendement en de winst van de winnaars, vertelt Dunbar.

Dat slaat volgens hem terug op de asymmetrie van rendementen. De neerwaartse rendementen zijn begrensd, je kunt alleen je bestaande investering verliezen, maar opwaarts rendement is niet begrensd en de uitkomst kan enorm zijn.

“Unlimited Liability”

Het fonds karakteriseert zich door een “unlimited liability” structuur. Partners zijn persoonlijk aansprakelijk voor alle schulden. Die aansprakelijkheid is niet gemaximeerd en strekt zich zelfs uit tot persoonlijke activa. ‘Als het mis gaat, moet ik mijn huis verkopen’, vertelt Dunbar.

‘De afgelopen periode hebben we vreselijk gepresteerd. Groeibedrijven laten te wensen over, de inflatie neemt akelige proporties aan, en nu is er ook nog sprake van een gevaarlijk geopolitiek conflict. We hebben de afgelopen maanden een underperformance van 30 procent gezien voor sommige strategieën. Dat maakt uiteindelijk niet uit want het gaat ons om de lange termijn; eerder 10-20 jaar dan 1-5 jaar.’

Baillie Gifford, die het Scottish Parliamentary Pension Scheme (SPPS) beheert, kwam deze maand onder druk te staan om te desinvesteren uit de gesanctioneerde Russische Sberbank, nadat het Britse mediabedrijf The Ferret onthulde dat het fonds aandelen ter waarde van 299.571 pond had in die staatsbank.

Baillie Gifford heeft de trustees geadviseerd dat alle Russische aandelen zijn verkocht, of worden verkocht. Op dit moment resteert slechts een klein belang in Russische aandelen, waarvan de reële waarde is vastgesteld op nul. De aandelenverkoop zal worden afgerond zodra de handel wordt hervat, antwoordde de Schotse asset manager in een antwoord op zijn aandeelhouders.

Rendementen vlaggenschipfondsen

Global Equity - LTGG (Unrestricted) - Listed Equities

Global Equity - Benchmarked (Alpha) - Unconstrained

Positive Change

De pasfoto van het identiteitsbewijs moet worden afgeschermd en een watermerk moet worden aangebracht teneinde misbruik te voorkomen. Doen financiële ondernemingen dat niet, dan wordt in strijd gehandeld met de Algemene verordening gegevensbescherming.

De casus was als volgt. Een cliënt met een betaalrekening bij ABN Amro kreeg het verzoek van de bank om zich opnieuw online te identificeren als gevolg van de inwerkingtreding van de vierde anti-witwasrichtlijn. Deze richtlijn bracht met zich dat bestaande cliëntdossiers op risico gebaseerde wijze moesten worden herzien. In essentie een revisieplicht ten aanzien van (delen) van het cliëntenonderzoek.

De cliënt geeft op verzoek van de bank een kopie van haar identiteitsbewijs, maar op de voor-en achterkant heeft zij een stukje plakband aangebracht met de tekst ‘ABN Amro’. Ook plakt de cliënt haar burgerservicenummer af.

De bank informeert de cliënt vervolgens dat haar identiteitsbewijs niet voldoet en stelt dat de bank alleen aan haar verplichtingen op grond van de Wwft kan voldoen door een identificatie en verificatie aan de hand van een scan van een onbewerkt identiteitsdocument en door het vastleggen en bewaren van een volledige kopie daarvan.

De cliënt gaat hierin niet mee en beklaagt zicht bij het KiFiD en stelt aldaar dat een scan van een bewerkt identiteitsbewijs afdoende is omdat haar belangrijkste persoonsgegevens vooralsnog leesbaar zijn.

(On)bewerkt kopietje paspoort?

De Geschillencommissie stond voor de vraag of de bank in het kader van haar cliëntonderzoek een scan van een onbewerkt identiteitsbewijs mag opvragen, vastleggen en bewaren. Hetgeen niet ongebruikelijk is in de financiële sector.  

Om deze vraag te beantwoorden maakt de Geschillencommissie onderscheid tussen enerzijds de identificatie- en verificatieplicht en anderzijds de verplichting tot het vastleggen en bewaren van gegevens (reconstructieplicht) van het cliëntonderzoek. Daarbij is van belang dat volgens de AVG de verwerking moet worden beperkt tot datgeen wat noodzakelijk is voor het doel van de gegevensverwerking (beginsel van minimale gegevensverwerking).

Op grond van de Wwft zijn financiële ondernemingen verplicht om de identiteit van cliënten te controleren. Financiële ondernemingen moeten kunnen nagaan dat een cliënt daadwerkelijk is wie hij zegt dat hij is. ABN Amro doet dit door de echtheidskenmerken van het identiteitsdocument te controleren via een geautomatiseerd proces en deze echtheidskenmerken bevinden zich over het gehele identiteitsbewijs.

Afplakken gegevens

Het afplakken van het identiteitsbewijs leidt ertoe dat deze echtheidskenmerken niet goed leesbaar zijn. Dat brengt de Geschillencommissie tot de conclusie dat het voor de bank noodzakelijk is om een onbewerkte scan van het identiteitsbewijs op te vragen in het kader van de identificatie en verificatie van de cliënt.

Dat ligt anders bij het vastleggen en bewaren van het gebruikte identiteitsbewijs. Volgens de wetgever is het doel hiervan dat financiële ondernemingen in staat worden gesteld om ongebruikelijke transacties te kunnen melden aan het centrale meldpunt of om te kunnen voldoen aan een bevel van een opsporingsinstantie. De gegevens die moeten worden vastgelegd en bewaard, zijn genoemd in artikel 33 Wwft.

Gelet op het beginsel van minimale gegevensverwerking, is het uitgangspunt dat gegevens die niet in artikel 33 Wwft zijn genoemd, niet verwerkt mogen worden. Verwerkt een financiële onderneming meer gegevens, dan moet zij verantwoorden waarom het vastleggen en bewaren van die gegevens noodzakelijk is voor het verrichten van een goed en volledig cliëntenonderzoek. ABN Amro kon dat in deze zaak in ieder geval niet verantwoorden.

De Geschillencommissie komt dan ook tot de conclusie dat voor het vastleggen en bewaren van een onbewerkte kopie van het gebruikte identiteitsbewijs niet noodzakelijk is en dat de pasfoto moet worden afgeschermd. Bovendien moeten financiële ondernemingen voorkomen dat misbruik wordt gemaakt van vastgelegde kopietjes paspoorten door het aanbrengen van een watermerk.

Conclusie

Zelfs indien ABN Amro hoger beroep zou instellen dan is het maar de vraag of voldoende duidelijkheid wordt verkregen, ongeacht de uitspraak van de Commissie van Beroep. Van belang is dat de wetgever bij het opleggen van dergelijke verplichtingen zichtbaar rekening houdt met de waarborgen die uit de privacy regelgeving (AVG) volgen.

Niet kan worden volstaan met het opleggen van allerlei verplichtingen aan financiële ondernemingen en dat het aan die financiële ondernemingen is om te bezien of en zo ja, hoe aan privacy regelgeving kan worden voldaan.

Geeft de wetgever die duidelijkheid niet dan zou het aan de betrokken toezichthouders zijn –  de Autoriteit Persoonsgegevens en DNB/AFM – om guidance te geven aan financiële ondernemingen zonder dat financiële ondernemingen het risico lopen niet te voldoen aan financiële toezichtregelgeving danwel aan privacy voorschriften.

Tip voor de praktijk!

Tot slot een tip voor de praktijk. Financiële ondernemingen moeten – teneinde te voldoen aan de identificatie- en verificatieplicht – een onbewerkt identiteitsbewijs van de cliënt opvragen.

Om te voldoen aan de verplichting tot het vastleggen en bewaren van gegevens van het cliëntonderzoek moeten financiële ondernemingen na ontvangst van het identiteitsbewijs deze zodanig vastleggen dat de pasfoto is afgeschermd en dat een watermerk is aangebracht om misbruik te voorkomen. De Wwft bevat namelijk niet de verplichting om een (onbewerkt) kopie van de identiteitsbewijs vast te leggen en te bewaren.

Casper Westerink is advocaat bij Hart Advocaten, dat één van de kennispartners van Fondsnieuws is en maandelijks een bijdrage levert.

De inflatiedruk is de laatste maanden toegenomen. Is dit zorgwekkend? In atie is een soort draak met drie hoofden, waarbij de vraag is: gaan deze hoofden vuur spuwen? 

Drakenhoofd 1: Inflatie als risicofactor

Voor het betalen van nominale verplichtingen moet ten minste een rendement op beleggingen gegenereerd worden dat hoger ligt dan de groeivoet van deze verplichtingen. Dit zogenaamde overrendement dient om pensioenpremies betaalbaar te houden en te indexeren.

Grosso modo zijn er twee scholen: 1. niet afdekken, 2. wel afdekken. De eerste school hoopt zulke hoge rendementen te creëren dat ze de geldontwaarding door inflatie volledig tenietdoet. De tweede school wil niet het negatieve effect van hoge en met name onverwachte inflatie op haar balans. Onder het nieuwe pensioencontract gaan we naar een meer asset only en total return wereld zonder dekkingsgraden en gegarandeerde uitkomsten. Daarin lijkt weinig ruimte voor in inflatieafdekking. 

Drakenhoofd 2: Inflatie en beleggingen

Er bestaan meerdere vormen van in atie, waardoor niet direct te zeggen is of in atie een portefeuille helpt of schaadt. Bij cost-push iflatie stijgen productiekosten door hogere grondstofprijzen, hogere lonen en/of bevoorradingsbeperkingen. Demand-pull inflatie kenmerkt zich door een te snelle vraag naar producten. Monetaire inflatie kent twee elementen: de korte rente en de mogelijkheid tot kwantitatieve verruiming/verkrapping. Demand-pull in atie tijdens een sterke economische expansie kan bedrijven helpen hun winstmarge te vergroten.

Cost-push inflatie leidt tot een lagere winstmarge, want je kunt niet alle kosten doorgeven. Vaak worden reële assets beschouwd als een natuurlijke hedge tegen inflatie, vanwege huur-indexatie en een waardestijging van vastgoed en infra. 

De koppeling tussen in atie en de nominale rente is duidelijker. Bij hoge inflatie eisen beleggers hogere rente als vergoeding voor het uitlenen van geld. Zolang de renteafdekking van een pensioenfonds minder dan 100 procent is, stijgt de dekkingsgraad. In het nieuwe stelsel wordt gewerkt met beschermingsrendementen in plaats van verplichtingen; het is niet zo dat een pensioenfonds dan geen renterisico meer loopt, maar voor de assetzijde zal een stijgende inflatie (leidend tot hogere rente) een negatief effect krijgen. 

Drakenhoofd 3: In atieverwachtingen

Dertig jaar lang hebben monetair beleid, globalisering en automatisering grote invloed gehad op in atie. Het dempende effect van het monetaire beleid is bekend, zo ook de verplaatsing van productie naar lagelonen-landen, arbeidsmigratie en ef ciency in logistiek en vervoer. Covid en politieke stress zorgden voor het verbreken van deze wereldwijde ketens en daarmee voor hogere in a- tie. De markt schat een hogere rente in om inflatiestijging te controleren; marktpartijen denken dat de Fed de rente in 2022 meermaals zal verhogen.

Ook de transitie naar een klimaat-neutrale economie heeft een inflatie-verhogend effect; de infrastructuur moet aangepast en er is opslag-capaciteit nodig. De stijgende prijs van CO2-rechten is een voorbode. We moeten omschakelen naar een meer circulaire economie, wat investeringen vergt. Bescherming tegen klimaat- schokken (stormschade, zeespiegel- stijging) brengt maatschappelijke kosten mee die nog niet zijn verdisconteerd. Te hopen is dat de draak met in atiekoppen in de toekomst groen en duurzaam vuur uitspuwt. 

Gerard Roelofs is impact investeerder en adviseur. Eerder was hij ondermeer managing director van het client solutions team van Van Lanschot Kempen. Zijn bijdrage is verschenen in de eerste editie dit jaar van de krant FN Institutioneel. 

De naam Fondsnieuws is op 28 augustus 2008, bij de livegang van het platform voor beleggingsprofessionals, gelanceerd. Na 14 jaar wordt de naam weliswaar gewijzigd, maar inhoudelijk verandert er niets. Net als voorheen richt de onafhankelijke redactie zich op drie pijlers:

• Ontwikkelingen in de sector
• Verdiepende inzichten over beleggingen
• Opinies van onafhankelijke experts

Naast nieuws en achtergronden biedt het platform dagelijks inzicht en opinies van meer dan 70 asset managers, halfjaarlijkse vergelijkingen van de modelportefeuilles van de Nederlandse grootbanken en toegang tot de database van Morningstar met meer dan 35.000 beleggingsfondsen en ETF's. Bovendien worden regelmatig webinars en events georganiseerd, zoals het Fondsevent dat zijn eerste editie beleefde in september 2008. Ook is het platform initiatiefnemer van Investment Management Club (IMC), dat kennis- en netwerkbijeenkomsten organiseert voor onafhankelijke vermogensbeheerders, zoals de masterclass KYC. 

Accent op abonnees en partnerships 

Achter de schermen wordt door de redactie in België, Nederland en Luxemburg al intensief op dagelijkse basis samengewerkt. 'Daarbij worden sommige artikelen tussen alle drie de websites gedeeld. Voorwaarde is dat deze artikelen een universele betekenis hebben. Daarnaast leggen de redacties van Investment Officer in de drie landen een sterk accent op ontwikkelingen in de lokale markt', zegt Cees van Lotringen, hoofdredacteur van het platform.  

Uitgever Jasper Staring voegt eraan toe dat Investment Officer de gehele industrie verbindt: asset owners, asset managers en asset servicing partijen. 'In Belgie hebben we inmiddels een bereik van meer dan 75 procent, terwijl dat in Nederland over de 90 procent is. In Luxemburg zijn we nog maar net van start, maar daar willen we binnen 2 jaar ook boven de 75 procent uitkomen. Door dit hoogwaardige bereik is het voor asset managers interessant om partnerships met Investment Officer aan te gaan', zegt Staring. 

Hij voegt eraan toe 'dat de unieke content dermate relevant is dat bedrijven ook bereid zijn om hun medewerkers via arrangementen toegang te geven. Deze bedrijfsabonnementen vormen meer en meer het fundament van ons Benelux-platform.'

Initiatief van de FD Mediagroep 

Investment Officer is een initiatief van de FD Mediagroep en mede opgericht door Cees van Lotringen en Jasper Staring. Het is het grootste platform voor beleggingsprofessionals in Benelux. De editorial managers van de drie lokale sites zijn Lenneke Arts (Nederland), Raymond Frenken (Luxemburg) en Jurgen Vluijmans (België). 

Het platform is een ontwerp van het in Utrecht gevestigde bureau Defigners, dat ook verantwoordelijk is geweest voor de vormgeving van de websites van fd.nl en NOS.nl. De bouw van het platform in de drie aangesloten landen heeft software-ontwikkelaar Finfiles voor zijn rekening genomen. 

Vanaf vrijdag ontvangen geregistreerden en abonnees hun nieuwsbrieven via het mailaccount investmentofficer.nl 

Wilt u zich ook registreren op investmentofifcer.nl, klik dan hier

Dat zegt Graham Elliot van Robeco in gesprek met Fondsnieuws. De Schot leidt de ongeveer 100 mensen grote Azië-afdeling van het Rotterdamse fondshuis vanuit Hongkong. 

In 2007 zette Robeco voet aan wal in Azië, via een kantoor in Hongkong. Al snel volgden kantoren in Shanghai, Tokyo, Sydney en Singapore. Bij de opening van het kantoor in Singapore in 2016, zei het Rotterdamse fondshuis dit vooral te doen met het oog op relatiebeheer.

‘We streefden een breder klantbestand na in de regio’, knikt Elliot, die zelf sinds 2017 in Azië werkzaam is. ‘Azië is belangrijk voor private banking, en steeds meer wealth management klanten trekken van Hongkong naar Singapore.’

Toch was een verbetering en verbreding van de klantrelaties niet het enige doel, zegt het Head of Institutional Business, Asia ex Japan nu, zes jaar na de opening van het kantoor. ‘Het was altijd de bedoeling dat het onze tweede asset management basis zou worden in Azië. Waar Hongkong onze aandelen-hub is, wordt Singapore onze fixed-income-hub.’

Obligaties

Het fondshuis markeert dat met de aanstelling van een hoofd fixed income Azië, een functie die er eerder niet was. Thu Ha Chow, die al enkele jaren vanuit Singapore werkte voor Loomis Sayles & Co en Aberdeen Asset Management, neemt die rol sinds enkele maanden op zich.

Waarom juist Singapore zich zo goed leent voor obligaties, daarover zegt Elliot dat dit historisch zo gegroeid is in de sector. De stad is volgens hem bovendien sinds kort erg vocaal op duurzaamheidsvlak, meer dan andere Aziatische financiële centra. ‘Ze willen daarin de regionale voortrekkersrol spelen, dat sloot aan op ons doel om in Azië een tweede duurzaamheidscentrum te vestigen naast dat van Rotterdam.’

Azië omarmde duurzaamheid rijkelijk laat, beaamt Elliot, maar de regio is bezig met een inhaalrace. ‘Wel loopt het pad hier heel anders. Waar de duurzaamheidsslag in Europa vooral is ingegeven door asset owners en regelgeving, is het proces in Azië meer gefragmenteerd. In Japan ligt de focus bijvoorbeeld meer op governance, waar in China weer meer nadruk ligt op milieu. Een centrale duurzaamheidsaanpak werkt in Azië daarom niet.’

Rotterdammers in Azië

In alle Aziatische kantoren van Robeco werken in overgrote mate lokale specialisten, aangevuld met enkele uit Nederland afkomstige Robeco’ers. Elliot spreekt van een tweeledig model van 'local to global', waarbij Robeco's wereldwijde producten worden verkocht aan lokale beleggers, en producten lokaal worden opgebouwd en internationaal in de markt gezet. ‘Lokale mensen zijn het best in staat om de Robeco-doelen en -waarden te vertalen naar een plaatselijk goed werkend format, maar je hebt ook mensen nodig die sterke banden hebben met het hoofdkwartier.’

Momenteel bestaat die laatste groep uit vijf mensen. Niet veel, beaamt Elliot. ‘Maar bedenk je dat het erg moeilijk is om in Azië zaken te doen als je de taal niet spreekt. Ze handelen dingen liever af in Mandarijn of andere lokale taal. Ik heb eerder in het Midden-Oosten gewerkt voor tien jaar. Daar kom je prima weg met Engels, hier is dat anders.’

Zelf werkt Elliot vanuit Hongkong, waar veel Britse en Europese expats werken. ‘Voor mij is de uitdaging om senior mensen aan te trekken die in de belangrijke markten een voortrekkersrol kunnen invullen en de lokale taal spreken. Mensen die lokale relaties hebben en kunnen aanboren én ervaring hebben in een wereldwijde organisatie. Pas dan kun je een goed beleid opstellen waarin zowel de lokale compliance- en regelgeving goed zijn afgestemd op Robeco's wereldwijde waarden en doelstellingen.’

De analyse betreft het vermogen dat door en voor Nederlandse particulieren belegd wordt via beleggingsfondsen in individuele pensioenproducten in de tweede pijler, in aanvullend pensioenproducten in de derde pijler en in de zogenaamde ‘vrije vermogensopbouw’ producten in de vierde pijler. Alleen het vermogen in de defined benefit pensioenfondsen laten we buiten beschouwing. Om deze analyse uit te kunnen voeren ontvangt AF Advisors input van 70 procent van de aanbieders in de markt. Voor de resterende 30% wordt informatie gebruikt uit publieke bronnen, aangevuld met eigen inschattingen. 

Op basis van de vermogens bepalen we de marktaandelen van de aanbieders van deze beleggingsfondsen, en komen zo op een top 10 van asset managers. Daarbij maken we het onderscheid tussen zogenaamde ‘top level’ marktaandelen en marktaandelen op basis van een ‘look-through’. Als het gaat om profiel- of mixfondsen dan komen die vermogens terecht bij het top level marktaandeel van de aanbieder van dat fonds.

Via de look-through analyse wordt dan naar de onderliggende aanbieders en fondsen gekeken. Zo komen bij de top level marktaandelen aanbieders als ING Bank en ABN Amro in de top 10 te staan, maar bij de look-through analyse vallen die daarbuiten. Aan de andere kant komen dan juist partijen als Amundi of Vanguard in de top 10 terecht, die ontbreken in de top 10 uit de top level analyse. Uiteraard zijn er diverse aanbieders die in beide analyses in de top 10 staan.

^{Bron: AF Advisors / DEAL} 
 

Top 10 aanbieders – opmerkelijke resultaten 

De top twee blijft gelijk met BlackRock en NN Investment Partners, waarbij Blackrock de enige is die blijft doorgroeien in zowel de top level analyse als de look-through analyse. In de eerste variant spelen bijvoorbeeld de beleggingen vanuit Rabobank een belangrijke rol: de 1895 fondsen in de Rabobank beleggingsconcepten zijn ontwikkeld door en voor de Rabobank maar de investment manager is BlackRock, die verantwoordelijk is voor de selectie van de achterliggende mandaten bij andere managers.

Bij veel andere profiel- en mixfondsen in de markt worden onderliggend juist iShares van BlackRock gebruikt. Daardoor laat BlackRock ook in de look-trough analyse een groei van het marktaandeel zien. NN Investment Partners blijft qua marktaandeel groot en stabiel in de top level analyse maar verliest wat marktaandeel in de look-through analyse. Volgend jaar zal de 0vername van NN Investment Partners door Goldman Sachs Asset Management nader worden ingevuld. We zijn benieuwd wat het effect zal zijn in de analyse die dan volgt.

^{Bron: AF Advisors / DEAL}

Net onder de top vinden we een relatief stabiele positie voor een drietal managers die horen bij verzekeraars: Actiam door Zwitserleven, Aegon en ASR De positie in de top 10 is stabiel voor Actiam en Aegon. De groei in marktaandeel zit vooral bij a.s.r. door het overhevelen van beleggingen van BNP Paribas Investment Partners naar eigen fondsen. Vorig jaar betrof dit met name de fondsen die beleggen in Amerikaanse aandelen. Met een stabiel marktaandeel in een stijgende markt, zijn volumes bij deze aanbieders toegenomen. Een belangrijke bijdrage daarin ligt bij de pensioen gerelateerde proposities. Groei vanuit particuliere beleggingen binnen de vierde pijler, vrije vermogensopbouw, speelt hier veelal een meer ondergeschikte rol.

Robeco is inmiddels onder deze aanbieders terecht gekomen, in de middenmoot. De afname van het marktaandeel is minder groot dan in de jaren daarvoor en lijkt te stabiliseren. 

Bij de banken is ING redelijk stabiel bij de top level analyse, ook in de middenmoot. ABN Amro toont een licht dalend marktaandeel. Zoals al eerder opgemerkt hebben de 1895 fondsen van de Rabobank Blackrock als investment manager, vandaar dat de Rabobank niet in deze top 10 voorkomt.

Tenslotte wordt de top 10 aangevuld met enkele asset managers die een relatief stabiel marktaandeel hebben laten zien afgelopen jaar: Northern Trust  Asset Management, Kempen Capital Management, Vanguard en Amundi. 

De top 10 aanbieders hebben in 2021 weer een groot deel van de markt naar zich toe getrokken. Inmiddels vertegenwoordigen zij bijna driekwart van de markt in de directe analyse. De andere Nederlandse en internationale aanbieders hebben nog ongeveer een kwart van de markt in handen.

Trends in het speelveld

Verschuivingen tussen allocaties binnen profiel- en mixfondsen en in discretionaire beheerportefeuilles zijn een belangrijke driver achter de veranderingen in marktaandelen in de look-through analyses.

Dat geldt ten eerste voor proposities in de vierde pijler en de derde pijler voor aanvullend pensioen. Een ander belangrijk, groeiend segment betreft de pensioen proposities in de tweede iDC pijler, met een geschat belegd vermogen van 65 miljard euro. In al deze segmenten zien we dat een steeds groter deel van de onderliggende allocaties passieve fondsen betreft met zeer lage kosten.

Het aantal aanbieders met voldoende schaal om die zeer lage kosten te kunnen hanteren is echter beperkt. Dat maakt het moeilijk, zo niet onmogelijk voor andere aanbieders om op die assets te concurreren. Het passieve deel van de beleggingsportefeuilles groeit nog steeds maar we zien wel een afvlakking van de groei in het afgelopen jaar. In termen van marktaandeel tussen passief en actief, groeide het passief belegd vermogen met maar 2 procent vorig jaar, van 37 naar 39 procent. In 2020 was die groei nog bijna 10 procent.

Duurzaam beleggen wordt binnen het discretionair beheer van retail beleggingsportefeuilles steeds meer als basisoplossing aangeboden, waar het vroeger als een aparte categorie werd beschouwd. Het percentage fondsen wat zich als duurzaam omschrijft is nu bijna 40%. Dit percentage is sterk gestegen sinds 2018. Ook zien we in Nederland een relatief groot aantal fondsen die zich kwalificeert als SFDR artikel 8 of 9, zeker als we de vergelijking maken met andere EU lidstaten. In de promotiecampagnes van banken, verzekeraars en asset managers speelt duurzaamheid praktisch altijd een belangrijke rol.

Dynamiek in de markt

De beleggingsmarkt in Nederland is vorig jaar fors gegroeid en kent veel beweging. Dat zien we bijvoorbeeld terug in het recordaantal beleggende huishoudens. Ook de 2e pijler individuele pensioenproposities binden steeds meer werkgevers en werknemers aan zich.

Aan de distributiezijde zien we de tendens naar verdere consolidatie, naar reorganisaties en naar meer maatwerk in de geselecteerde beleggingsoplossingen. Promotionele activiteiten breiden zich uit met zowel traditionele campagnes op tv als online activiteiten. Vooral de online platforms trekken een nieuwe groep van jeugdige belangstellenden aan die beginnen met beleggen.  

Zef Orbons is analist bij AF Advisors. Hij houdt zich vooral bezig met projecten gerelateerd aan investment consultancy. AF Advisors is één van de kennisexperts die maandelijks een bijdrage voor Fondsnieuws schrijft.

De marktaandeel analyses worden met de deelnemende asset managers gedeeld in gedetailleerde rapporten. Daarnaast publiceert AF Advisors samen met DEAL Consultancy marktanalyses in de vorm van markt dashboards. Daarin worden diverse segmenten in de Nederlandse beleggingsmarkt in kaart gebracht: Institutioneel, Unit Linked en Retail markten.

Door de overname wordt NN IP en ook zijn execution only-platform FitVermogen onderdeel van Goldman Sachs Asset Management, zo heeft de Haagse asset manager afgelopen weken aan zijn eindklanten per mail laten weten. Volgens NN IP zullen klanten van FitVermogen profiteren van een uitgebreider beleggingsaanbod in verschillende beleggingscategorieën.'Daarnaast biedt de combinatie toegang tot een sterk wereldwijd netwerk, internationaal toptalent en verdere investeringen in technologie, data en verantwoord beleggen', schrijft NN IP. 

Eénmalige screening

'Om de Nederlandse en de Amerikaanse organisaties te kunnen samenvoegen, is het voor een éénmalige screening noodzakelijk om een beperkte hoeveelheid persoonlijke gegevens van onze klanten te delen met Goldman Sachs. Dit is nodig omdat NN IP na de afronding van de transactie onderdeel wordt van een Amerikaanse onderneming die zich moet houden aan Amerikaanse wet- en regelgeving. Daarnaast voorkomt de financiële industrie met dit screeningsproces witwaspraktijken en terrorismefinanciering', schrijft NN IP aan zijn klanten. 

De gevraagde gegevens bestaan uit de volledige naam, geboortedatum en contactgegevens van klanten, die gegevens worden gedeeld om deze wettelijk verplichte screening te faciliteren, aldus NN IP. FitVermogen biedt langere termijnoplossingen voor particuliere beleggers, verdeeld over 65 NN-fondsen. Geestelijk vader van het platform was Ivar Roeleven, die indertijd managing director retail clients Europe was. 

Op 18 maart verandert ook de naam Aanvullend PensioenSparen in aanvullende PensioenOpbouw. Deze naamswijziging gebeurt in Mijn NN, de NN App en in de productdocumenten, stelt Kokke van der Werf, directeur Sparen & Beleggen, in een mail aan klanten.

Goldman Sachs werkt ook NN Group 

Het integratieproces verloopt voorspoedig nu de benodigde goedkeuring van de Europese Commissie is verkregen. In een fase volgende wordt gewerkt aan het samenvoegen van de twee organisaties.

Met deze transactie worden twee grote internationale vermogensbeheerders samen gebracht. Eén van de redenen voor de overname door Goldman was dat de twee partijen een sterk complementair profiel en productaanbod hebben. Zo is er sprake van een sterke marktposities van NN IP in Europa, terwijl Goldman met meer dan 1.000 miljard dollar aan beheerd vermogen vooral in de VS een vooraanstaande positie heeft. 

NN Group verkocht vorig jaar de asset managementtak NN IP aan Goldman Sachs AM en kwam daarbij tevens overeen dat het Amerikaanse huis de komende 10 jaar de primaire asset manager van de verzekeraar wordt. Met de overname die in augustus 2021 werd bereikt, was een bedrag gemoeid van 1,7 miljard euro. 

Tot dusver is nog niet zoveel bekend over de wijze waarop de overname van NNIP door Goldman Sachs AM vorm wordt gegeven. Een vaststaand feit is dat de merknaam NN IP op enig moment zal verdwijnen. 

Uit een vandaag door AF Advisors op Fondsnieuws gepubliceerd artikel over de posities van asset managers op de Nederlandse markt, blijkt dat NN IP nu samen met BlackRock marktleiders zijn.

Gerelateerde artikelen: 

• NN Group: Goldman Sachs is nu onze primaire asset manager
• Goldman Sachs met overname NN IP "back on track" 

De belegger in obligaties zal vele jaren moeten wachten voordat dit verlies is goedgemaakt. De kans is zeer groot dat de verliezen nog verder zullen oplopen. De aandelenbelegger heeft al het nodige slechte nieuws te verwerken gehad, van coronavarianten tot centrale banken die de rente gaan verhogen en daarbovenop nu de oorlog in Oekraïne. Veel van het slechte nieuws is al verdisconteerd, maar aandelen kunnen ondanks dat nog verder zakken.

Een aandelenbelegger heeft gelukkig geen beleggingshorizon van drie maanden, eerder een horizon van tien jaar. Over tien jaar is de kans groot dat de koopkracht van de aandelenbelegger verder is gestegen, terwijl de obligatiebelegger bijna de garantie krijgt dat die er in koopkracht op achteruit gaat. 

Er wordt al enkele jaren gewaarschuwd dat obligaties een risicovolle beleggingscategorie zijn geworden zonder dat daar enige vergoeding tegenover staat. Toch blijft vrijwel iedereen beleggen in obligaties. Niet vanwege het rendement, maar omdat het zo’n goede buffer is in portefeuille. Dat hebben we dit jaar gezien. Vorig jaar werd met obligaties een negatief rendement behaald, maar toen steeg de aandelenmarkt nog.

Op het verkeerde moment het foute signaal

Nu dalen aandelen en obligaties in tandem. Dat betekent dat een neutrale portefeuille met 50 procent aandelen en 50 procent obligaties veel harder wordt geraakt dan bij correcties op de aandelenmarkt in het verleden. Nu corrigeert de aandelenmarkt ook omdat de rente stijgt. Het vervelende is dat een belegger in een neutraal of defensief risicoprofiel – profielen met relatief veel obligaties - veel minder risico accepteert dan in de offensieve risicoprofielen.

Onder risico verstaan beleggers in dit geval het maximale neerwaartse risico dat in enig jaar door de belegger binnen bepaalde waarschijnlijkheidsgrenzen wordt geaccepteerd. Eigenlijk is het dus geen risico, want geaccepteerd risico is geen risico. Pas als het maximale neerwaartse risico wordt overschreden, is Leiden in last. Om dat in te wrijven, krijgen beleggers tegenwoordig een brief die er op wijst dat een portefeuille in korte tijd 10 procent heeft verloren.

Zo’n brief roept op tot actie en in tijden van stress kiezen veel beleggers er voor om te stoppen met beleggen. Dat wordt het echte risico gerealiseerd en dat is permanent verlies van vermogen. Ondanks alle goede bedoelingen om de belegger te beschermen, krijgt die precies op het verkeerde moment het foute signaal. Het is maar goed dat in die verliesberekening niet de inflatie wordt meegenomen, maar het is juist in deze tijden verstandig om te denken in reële termen. Alle spaartegoeden en beleggingen bij elkaar worden uiteindelijk aangewend voor consumptie. Dan gaat het niet om de nominale omvang van het vermogen, maar wat je er uiteindelijk voor kan kopen.

Veel spaarders zijn gaan beleggen op het moment dat ze voor het eerst een negatieve credit-nota kregen, nu iets meer dan een jaar geleden. Dat is dus exact op de top van de obligatiemarkt. Uiteraard was iedereen gewaarschuwd voor het risico van een negatieve credit-rente, maar ook beleggers hebben vaak niets tegen risico zolang het maar geen geld kost.

Verlies van vermogen gegarandeerd 

Er zijn veel redenen om te gaan sparen, maar de gemeenschappelijke deler van mensen die structureel sparen is wel dat ze beleggen in aandelen te risicovol vinden. Die spaarders worden door hun risicohouding veroordeeld tot een defensief of hooguit neutraal risicoprofiel. Wat ze daarmee feitelijk bereikt hebben, is dat ze de negatieve spaarrente voor meerdere jaren hebben vastgeklikt.

Door obligaties te kopen zijn ze er in risico fors op achteruit gegaan, ze krijgen nu welhaast de garantie van permanent verlies van vermogen en dat is het echte risico van beleggen. Het gaat niet om de tussentijdse bewegingen, het gaat om het uiteindelijke resultaat. 

Veertig jaar bull-markt in obligaties hebben ervoor gezorgd dat obligaties worden gezien als de heilige graal van het risicovrije alternatief. Zo worden ze ook gezien in wet- en regelgeving, iets wat moeilijk aan te passen is aan de gewijzigde omstandigheden. Omdat obligatiebeleggers geen risicovrij rendement meer krijgen, zijn ze de afgelopen jaren op zoek gegaan naar rendement in de vorm van bedrijfsobligaties.

Ook daar zijn de vergoedingen onverantwoord laag, maar die worden voorlopig nog gerechtvaardigd door het lage percentage faillissementen. Alleen is gedurende de periode van extreem lage rente het percentage zombiebedrijven verder gestegen. Deze bedrijven genereren onvoldoende kasstroom om de stijgende rentelasten te betalen. Boven op de stijgende rente komen straks dus ook de kredietverliezen in een obligatieportefeuille. Er zijn nog wel enkele vluchtroutes zoals inflatie-linked obligaties of Chinese staatsobligaties, maar die zijn relatief klein. De bulk van de obligatiemarkt bestaat uit staatsobligaties en bedrijfsobligaties.  

Van hoop kan je niet beleggen

De komende jaren zullen beleggers in obligaties last krijgen van het achtste wereldwonder volgens Einstein. Dit is namelijk het krachtige effect van rendement op rendement. Dat werkt omhoog, maar ook omlaag. Elk jaar zal er mogelijk sprake zijn van beperkte verliezen, maar een reeks van jaren met kleine verliezen zorgen er waarschijnlijk voor dat de belegger blijft zitten. Het zijn net konijnen in het schijnsel van koplampen. De sluipmoordenaar is de inflatie. Die zal de komende jaren niet zo hoog zijn als nu, maar een inflatiepercentage dat dit decennium structureel boven de 2 procent zal uitkomen, helpt dan niet.

Uiteindelijk is dit het echte doel van centrale banken, want reflatie of financiële repressie is een beproefd middel om een schuldencrisis aan te pakken. Financiële stabiliteit is altijd nog belangrijker dan de groei van de economie, laat staan het behoud van koopkracht. De meeste centrale bankiers tekenen tegenwoordig voor een inflatie tussen de 3 en de 4 procent voor de komende tien jaar. Hopen dat het niet zo ver komt, maar hoop is ook in dit geval geen goede strategie. 

Han Dieperink is chief investment strategist bij Auréus Vermogensbeheer. Hij was eerder in zijn loopbaan chief investment officer van Rabobank en Schretlen & Co. Dieperink geeft zijn analyse en commentaar op economie en markten. Zijn bijdragen verschijnen op dinsdag en donderdag.

Toen de economie zich herstelde, steeg de gasprijs weer. In de loop van 2021 werd een ongekend stevige opmars ingezet. In december vorig jaar steeg de prijs kortstondig naar 175 euro, maar bedroeg aan het einde van het jaar rond EUR 75. Door de oorlog is de gasprijs extreem volatiel geworden. Onlangs kostte gas eventjes 300 euro MWH.

Afgelopen vrijdag waren we terug bij 130 euro MWH. Dat is nog altijd ruim zes keer zo duur als voor de pandemie. De gasrekening van gezinnen bestaat voor ongeveer de helft uit de gasprijs, de rest is vastrecht, levering, heffingen en belastingen. Als dat niet-gasdeel constant blijft, dan verdrievoudigt de gasrekening voor de consument bij een verzesvoudiging van de gasprijs. 

^{Bron: Trading Economics}

De Amerikaanse gasprijs is per saldo ook gestegen, maar veel minder dan die bij ons. De markt voor gas is niet een echte wereldmarkt zoals bij olie doordat het vervoer veel moeilijker is, waardoor arbitrage van prijsverschillen veel lastiger is. 

^{Bron: Trading Economics}

Om na te gaan waarom de gasprijs bij ons zo gestegen is en die in de VS niet of veel minder, moeten we kijken naar vraag- en aanbodfactoren. Ik heb daarom op basis van cijfers van het Internationaal Energie Agentschap enkele grafieken gemaakt.

In de EU is het gasverbruik (of wat het IEA ‘final consumption’ noemt) tot 2005 gestegen maar de laatste tien jaar geleidelijk verminderd, in totaal met ruim 10 procent. Het IEA publiceert nog geen cijfers over 2021. Mogelijk is het verbruik dat jaar gestegen omdat het zo weinig waaide, waardoor windmolens weinig energie opwekten en elektriciteitscentrales meer gas nodig hadden.

 
^{Bron: IEA}

We moeten de verklaring voor de spectaculaire prijsontwikkeling mijns inziens volledig aan de aanbodkant zoeken. De gasproductie in de EU is sinds 2000 fors gedaald. Exclusief Nederland daalde de productie vanaf 2000 met ruim 60 procent! Bedroeg de eigen productie van de Europese Unie in 1990 nog zo’n driekwart van de ‘final consumption’, in 2020 was het minder dan 30 procent.

^{Bron: IEA}

In Nederland is de daling pas vanaf 2014 ingezet om bekende redenen. Momenteel overtreft onze export de productie zelfs: we moeten gas invoeren om aan contractuele exportverplichtingen te voldoen.

^{Bron: IEA}

Aangezien de productie in de EU veel meer is gedaald dan het verbruik is de import uiteraard toegenomen.

^{Bron: IEA}

Noorwegen heeft voor een deel in die toegenomen importvraag voorzien, maar daar stabiliseren de productie en de export ook al enige tijd. Bovendien is de Noorse productie slechts een fractie van de importvraag uit de EU.

^{Bron: IEA}

De productie in de EU plus die van Noorwegen is vanaf 2004 met zo’n 30 procent gedaald.

 
^{Bron: IEA}

Hoe anders is het beeld elders. Rusland heeft de productie van gas juist geleidelijk vergroot. Dat ziet er in het volgende plaatje misschien niet zo spectaculair uit, maar tussen 2000 en 2019 steeg de productie met ruim 35 procent. Het stelde Rusland in staat om meer te exporteren.

 
^{Bron: IEA}

De VS zijn uiteraard kampioen gasproductie. Die hebben de eigen productie de laatste 15 jaar met zo’n 85 procent verhoogd.

^{Bron: IEA}

Ik constateer dat:…
•    …de Europese gasprijs is ontkoppeld van de Amerikaanse;
•    …de Europese gasprijs vanaf medio 2021 spectaculair is gestegen, terwijl de Amerikaanse relatief bescheiden is gestegen;
•    …de Europese gasproductie de laatste 15 jaar spectaculair is gedaald, de Amerikaanse productie juist spectaculair is gestegen terwijl de Russische productie in bescheiden mate is gestegen;

Dit dringt de volgende conclusie op: We hebben de huidige problemen aan onszelf te danken. Wie de productie van fossiele brandstoffen op peil wil houden, moet investeren in exploratie. Door het verzet daartegen is er in Europa zo weinig geëxploreerd dat de productie fors is gedaald, los van de Groningse problemen. De versnelde afschrijving van kolencentrales werkt daarbij nog een hoger gasverbruik in de hand.

Kernenergie had in de ontstane energiebehoefte kunnen voorzien, maar ook daartegen is verzet. Zo hebben we ons willens en wetens steeds afhankelijker van de Russen gemaakt. De nood is inmiddels aan de man. Ik val van mijn stoel van verbazing nu ik zie dat groeperingen die medeverantwoordelijk zijn voor dit debacle, door zich zowel tegen exploratie als tegen kernenergie te verzetten, het hoogste woord hebben over wat er nu moet gebeuren.

Han de Jong is voormalig hoofdeconoom van ABN Amro. Hij schrijft wekelijks voor Fondsnieuws over economie en markten. Meer informatie over zijn visie kunt u lezen op Crystal Clear Economics. 

De partijen in de Tweede Kamer die een extra verhoging van het minimumloon wilden van 1,7 procent per 1 januari hebben hun plan bijgesteld: het wordt nu 1,2 procent per 1 juli 2024.

De iets lagere verhoging leidt volgens GroenLinks-PvdA, D66 en ChristenUnie nog steeds voor veel mensen tot een aanzienlijke koopkrachtverbetering. De bijstand, de AOW en andere uitkeringen gebaseerd op loon stijgen mee.

De Tweede Kamer spreekt vandaag en morgen met het kabinet over de begroting en de wijzigingen die de Tweede Kamer daar in wil aanbrengen. De Kamer had voor 4,2 miljard euro aan extra koopkrachtplannen. Het kabinet uitte daar vrijdag veel kritiek op.

Naar beneden bijstellen

Een groot deel van het geld waarmee de Kamer het hogere minimumloon wil betalen komt van het binnenhalen van extra belastinggeld. De partijen moesten hun plannen naar beneden bijstellen omdat deze financiële dekking niet haalbaar bleek.

Bijvoorbeeld de belasting voor bedrijven op het inkopen van eigen aandelen. Inkopen van eigen aandelen verhoogt de waarde van het aandeel, zonder dat daar belasting over hoeft te worden betaald. Volgens de berekeningen waar de Tweede Kamer zich op baseerde moest dit 1,2 miljard euro opleveren. Maar dat blijkt minder te zijn.

Ook de bankenbelasting is een tegenvaller. Daar rekende de Kamer op extra inkomsten van 350 miljoen euro. Maar er is breed bezwaar tegen deze heffing, zowel van het kabinet als de bankensector. De Kamer heeft de bankenbelasting nu verlaagd naar 150 miljoen euro.

De aandelen van de banken gingen twee weken geleden bij de aankondiging van de Tweede Kamer snel omlaag. Vandaag, na het deels terugdraaien van de bankenbelasting, gingen de koersen weer omhoog.

"We laten ons niet afschrikken door de irrationale bewegingen op de aandelenbeurs", zegt GroenLinks-PvdA-Kamerlid Tom van der Lee. Hij vindt dat de rekening voor een hoger minimumloon en hogere uitkeringen prima bij de banken en het bedrijfsleven kan worden gelegd.

Een ander deel van de rekening komt bij vermogende belastingbetalers te liggen omdat het toptarief van box 2 en box 3 omhoog gaat. Daarmee wordt ook de verhoging van de kinderopvangtoeslag betaald. Het plan om het kindgebonden budget ook te verhogen hebben de partijen geschrapt.

Vestigingsklimaat

VVD-Kamerlid Eelco Heijnen waarschuwt voor de gevolgen van de koopkrachtplannen. Bedrijven noemen de maatregelen ongunstig voor het vestigingsklimaat. En banken hebben al gedreigd Nederland te verlaten, zegt hij. Van der Lee houdt vast aan de plannen: "Ik kan dat soort dreigementen echt niet meer serieus nemen."

Maar ook op de motie van de VVD om de brandstofaccijns niet verder te verhogen kwam kritiek van het kabinet. De VVD wil dit namelijk betalen met geld dat nu in een economisch groeifonds zit. En dat geld is niet bedoeld voor het laag houden van de benzine- en dieselprijs, zegt het kabinet. Heinen houdt vol: "Er ligt nu 8 miljard euro op de plank van dat fonds, daar kunnen we best een jaar lagere accijnzen mee betalen."

De discussie in de Kamer gaat vandaag en morgen verder. Morgen reageren demissionair minister Kaag en staatssecretaris Van Rij van Financiën namens het kabinet.

Post versturen wordt volgend jaar weer duurder. Een postzegel voor brieven in Nederland kost dan 1,09 euro. Dat is nu nog 1,01 euro. Het basistarief voor brieven naar het buitenland wordt 1,75 euro. Dat is 10 eurocent meer dan nu.

Ook het versturen van pakketten wordt duurder. Dat was 7,65 euro en wordt 7,95 euro, zo heeft post- en pakketbezorger PostNL bekend gemaakt.

De verhoging van de posttarieven is volgens PostNL nodig omdat de hoeveelheid brievenbuspost blijft dalen en de kosten zijn gestegen. "Ook al is er minder post, we legen elke werkdag nog altijd zo'n 11.000 straatbrievenbussen en we lopen en fietsen nog steeds door elke straat in Nederland", zegt postdirecteur Bob van Ierland. "Om de post bereikbaar en betrouwbaar te houden moeten de posttarieven worden verhoogd."

Het volume van de gewone brievenbuspost daalt al jarenlang achtereen met zo'n 10 procent per jaar. Er worden jaar in jaar uit minder brieven en kaarten verstuurd, vervangen door e-mail en digitale kaarten en smartphone. In 2012 bracht PostNL nog 3,5 miljard brieven en kaarten rond, in 2022 waren dat nog maar 1,9 miljard poststukken, bijna een halvering dus.

De prijsverhogingen vallen binnen de ruimte die toezichthouder ACM voor 2024 heeft vastgesteld.

Air France-KLM neemt een groot belang in de Scandinavische luchtvaartmaatschappij SAS. Dat meldt het Frans-Nederlandse bedrijf in een persbericht. Met de deal krijgt het 19,9 procent van de aandelen van de kwakkelende concurrent in handen.

Met de aankoop hoopt Air France-KLM meer grip te krijgen op de Scandinavische markt. "Air France-KLM kijkt ernaar uit om sterke commerciële banden met SAS op te bouwen", zegt topman Benjamin Smith in het bericht. "Met de stevige positie in Scandinavië en het sterke merk, levert SAS een enorm potentieel aan Air France-KLM."

Financiële problemen

Op dit moment zijn de Zweedse en Deense staat nog de grootste aandeelhouders. Maar vanwege ernstige financiële problemen (in de VS loopt zelfs een procedure om een faillissement te voorkomen) waren er gesprekken met verschillende investeerders.

"We zijn verheugd om onderdeel te zijn van het consortium met het winnende bod", zegt Smith. Hij doelt daarmee op de samenwerking investeringsmaatschappijen Castlelake en Lind Invest. Samen met de Deense staat steekt het consortium 1,1 miljard euro in SAS, 138 miljoen daarvan komt van Air France-KLM.

Castlelake wordt door de transactie in een keer de grootste aandeelhouder, met bijna een derde van de aandelen. De Deense overheid blijft stevig aan tafel zitten met ruim een kwart van de aandelen. Het belang van Air-France KLM maakt het straks de op twee na grootste aandeelhouder.

"Nieuw kapitaal aantrekken is een van de belangrijkste pijlers van het SAS-Forward-plan", zegt Carsten Dilling, voorzitter van de raad van bestuur van SAS. Het plan moet de luchtvaartonderneming helpen om de procedure in de VS te doorstaan. "Hoewel er nog steeds veel werk te doen is, ben ik blij om te zien dat we goede vooruitgang boeken."

De Nederlandse autofabrikant Lightyear gaat voorlopig geen eigen auto met zonnepanelen produceren. Het bedrijf, dat dit voorjaar een doorstart maakte na een faillissement, richt zich voorlopig op het maken van zonnepanelen voor auto's van andere producenten.

Dat bevestigt medeoprichter en directeur Lex Hoefsloot na berichtgeving in Het Financieele Dagblad. In gesprek met de NOS zegt Hoefsloot de droom van een eigen zonneauto, de Lightyear 2, niet helemaal op te geven. Maar door voorzichtigheid van investeerders blijkt dit langer te duren dan gehoopt.

Hoefsloot noemt de maanden rond het failliet van het bedrijf uit Helmond moeilijk. Met hulp van nieuwe investeerders kon in april wel een doorstart worden gemaakt.

"We hebben bewezen dat een betaalbare zonneauto kan", benadrukt Hoefsloot. "Autofabrikanten hebben interesse om delen van onze technologie te integreren in hun eigen voertuigen." Hij noemt als voorbeeld het plaatsen van de zonnepanelen van Lightyear op de plaats van een panoramadak of op de motorkap.

Voortschrijdend inzicht

Lightyear is volgens Hoefsloot met een aantal partijen in gesprek hierover. Een daarvan is een Aziatische autoproducent. "Maar ook dat zijn projecten die wat langer duren. Je ziet wel heel duidelijk dat het voor de auto-industrie een no-brainer wordt om zonnepanelen te gaan integreren." Een contract met een van deze partijen heeft Lightyear nog niet.

Ondertussen blijft de startup proberen om de Lightyear 2 van de grond te krijgen. Hoefsloot: "Dat gaan we niet helemaal zelf doen, maar meer met partners, uit de auto-industrie of andere sectoren.

"Je moet als startup flexibel zijn en kritisch naar jezelf kijken. In die zin is dit voortschrijdend inzicht. Maar denk niet dat een eigen zonneauto niet haalbaar is. Het concept staat nog in de kinderschoenen. We staan nog maar aan het begin."

Lightyear werkt sinds 2016 aan een elektrische auto met zonnepanelen erop. Vorig jaar rolde het eerste exemplaar van de band. Het ging afgelopen januari mis toen een grote investeerder zich opeens terugtrok.

In april werd de inboedel van het failliete Lightyear verkocht:

Op automaten van Geldmaat is het vanaf vandaag mogelijk om met je bankpas contactloos geld op te nemen, dus zonder het pasje in de sleuf te steken. Wel moet je nog je pincode intoetsen. In eerste instantie kan contactloos geld opnemen alleen in de 23 Geldmaat-winkels. Dat zijn onbemande ruimtes met meerdere geldautomaten. Binnen enkele dagen is het ook mogelijk bij geldautomaten in bijvoorbeeld boekhandels.

Klanten kunnen hun bankpas tegen de zogenoemde NFC-lezer van de Geldmaat-automaat aanhouden en vervolgens geld uit de automaat trekken. Nog niet alle grote banken bieden de mogelijkheid aan. Zo gaat ABN Amro het mogelijk maken in de loop van 2024, als er nieuwe pinpassen worden geïntroduceerd. Met passen van Rabobank en ING is het wel mogelijk om contactloos te pinnen.

Nog niet mobiel

Geen van de drie banken biedt nog de mogelijkheid om rechtstreeks contactloos geld op te nemen met mobiel of met een smartwatch. ING en Rabobank zeggen dat dit technisch lastig is.

In de tussentijd bieden ABN Amro en ING wel een iets omslachtiger mobiel alternatief aan. Dan moet de bank-app op de mobiele telefoon gebruikt worden, voordat de automaat geld geeft. Bij ABN Amro moet er een QR-code gescand worden, bij ING krijgen mensen een mobiele code die ze moeten invoeren op de betaalautomaat.

Later bij Albert Heijn

Technisch gezien zijn de Geldmaat-automaten er wel klaar voor. Alleen in de 900 betaalautomaten in Albert Heijn-filialen gaat het iets langer duren: die worden volgend jaar allemaal vervangen door automaten waarop contactloos geld opgenomen kan worden.

Ook moeten sommige automaten die buiten staan nog worden vervangen. Een automaat is vernieuwd als er een lampje brandt bij de NFC-lezer. "Als dat brandt, kun je er contactloos geld opnemen", zegt een woordvoerder van Geldmaat.

Zij stelt dat contactloos opnemen in de toekomst onderhoud aan de geldautomaten gaat schelen. "De lezer die wordt gebruikt als je een pasje erin moet steken is ontzettend gevoelig. Als er vuil in komt omdat het erin waait of als er een stukje nagel in belandt, kan dat al een storing geven en we hebben ook te maken met vandalisme."

Rolstoel

Geldmaat ziet ook andere voordelen. "Mensen in bijvoorbeeld een rolstoel moeten vrij hoog reiken om de pas in de lezer te steken. Bij contactloos betalen hoeft dat niet meer", zegt de woordvoerder. Ze denkt dat het ook gaat helpen bij mensen die vergeten hun pas uit de automaat te halen.

Damen Shipyards eist compensatie van de Nederlandse staat vanwege de sancties tegen Rusland. Dat bevestigt een woordvoerder van de grootste scheepsbouwer van Nederland naar aanleiding van een bericht van persbureau Bloomberg.

Damen zegt door de sancties enkele opdrachten in Rusland niet uit te kunnen voeren. "Daar willen we voor worden gecompenseerd."

De aanklacht tegen de staat is al in mei ingediend bij de rechtbank Rotterdam. Damen zegt dat het bedrijf voor de Russische inval in Oekraïne enkele contracten had afgesloten met Russische reders. "Door de sancties kunnen wij die opdrachten nu niet uitvoeren", benadrukt een woordvoerder van Damen.

Kansrijk?

Details over wanneer de zaak bij de rechtbank wordt behandeld kan het bedrijf nog niet noemen. Welk bedrag Damen eist, wil het bedrijf niet zeggen.

"Deze aanklacht is opmerkelijk", zegt sanctierechtadvocaat Yvo Amar. "Ik ken geen andere zaken waarbij een bedrijf dat geraakt is door sancties de Nederlandse overheid heeft aangeklaagd." Amar schat de kansen van Damen op voorhand niet heel hoog in. "Maar ik ken de details van de zaak niet. Misschien hebben ze wel iets heel creatiefs bedacht."

Ook het ministerie van Buitenlandse Zaken wil niets kwijt over "lopende juridische procedures".

Het algemene antwoord van de woordvoerder doet vermoeden dat het in deze zaak gaat om vergunningen en ontheffingen die het ministerie kan verlenen voor de export van goederen op de sanctielijst. "Indien bedrijven het oneens zijn met een besluit hierover kunnen zij hiertegen in bezwaar en beroep gaan."

Sleepboten voor nieuwe havens

Damen leverde voor de sancties met name veel sleepboten aan Rusland. Daar was veel vraag naar door de aanleg van nieuwe havens in het noorden van het land. Twee dagen voor de Russische invasie van Oekraïne zei een Damen-directeur op een congres nog dat het bedrijf in de jaren ervoor 36 schepen in Rusland had gebouwd.

In een nieuwsbericht bij het laatste jaarverslag meldt het bedrijf dat het aantal geleverde schepen door de sancties vorig jaar lager lag dan voorheen. In het jaarverslag zelf valt te lezen dat het bedrijf onder meer een lening van 150 miljoen euro moest afsluiten om "de impact van de Rusland/Oekraïne-crisis te overbruggen".

Zijn taxichauffeurs die rijden voor Uber zelfstandig ondernemers of werknemers? Na jaren van juridische procedures werd vandaag het definitieve antwoord op die vraag verwacht, maar het gerechtshof van Amsterdam wil eerst nog een aantal vragen voorleggen aan de Hoge Raad voor het aan het eigen oordeel toekomt, zo heeft het hof laten weten.

De vragen gaan onder meer over de rol van het ondernemerschap bij het beoordelen van een arbeidsrelatie en over de procedure die gevolgd moeten worden bij de vaststelling van de relatie van taxirijders met het bedrijf. Het hof wil van de Hoge Raad ook weten of het vergelijkbare Deliveroo-arrest van maart dit jaar van belang is voor de arbeidsrelatie en het ondernemerschap bij Uber en vraagt om verduidelijking.

Meteen in hoger beroep

Verder heeft het hof vragen over de procedure die de FNV volgt. De vakbond stelt dat alle Uber-chauffeurs werknemer zijn en daarmee onder de taxi-cao vallen op basis van de Wet AVV. Het hof wil van de Hoge Raad weten of die wet geschikt is om de zaak te beoordelen.

De bedoeling was dat het gerechtshof vandaag met een eindoordeel zou komen in het hoger beroep dat taxiplatform Uber twee jaar geleden aanspande. In 2021 diende een rechtszaak van de FNV tegen Uber, die de FNV won. Volgens de uitspraak waren de taxichauffeurs van Uber geen zelfstandige ondernemers, maar werknemers. Het bedrijf moest ze in dienst nemen en betalen volgens de taxi-cao. Uber ging onmiddellijk na de uitspraak in hoger beroep.

Winnen

Uber en de chauffeurs die aan de zijde van het taxiplatform mee procederen mogen, net als FNV, in november meepraten over de precieze vragen van het hof aan de Hoge Raad. Vervolgens beslist het hof definitief over de te stellen vragen. Wanneer die beslissing volgt is nog niet bekend.

In een reactie zegt de FNV te betreuren dat er nu nog geen einduitspraak is, maar de vakbond heeft wel begrip voor de vragen van het hof aan de Hoge Raad. "Het duurt helaas nu langer, maar uiteindelijk zullen wij winnen", zegt FNV-bestuurder platformwerk Amrit Sewgobind.

Bij Uber hopen ze dat er snel duidelijkheid komt voor de chauffeurs. "Het is goed en belangrijk dat het gerechtshof het ondernemerschap van chauffeurs in dit tussenvonnis expliciet bevestigt." Volgens Uber wil 94 procent van de chauffeurs het liefst zelfstandig taxiondernemer blijven.

De afgelopen decennia heeft Tom Hanks als acteur tientallen rollen gespeeld. Maar nu is er een versie van hem opgedoken waar hij nadrukkelijk niets mee te maken wil hebben. Op internet gaat een video rond waarin een AI-versie van hemzelf een tandartsverzekering promoot, meldt Hanks.

In een bericht op Instagram waarschuwt hij voor de video. Met een screenshot van de AI-versie van hemzelf op de achtergrond, die wel een stuk jonger oogt dan de acteur (67), schrijft hij: "Pas op!! Er is een video in omloop waarin een tandartsverzekering wordt gepromoot met een AI-versie van mij. Ik had er niks mee te maken. - Tom Hanks."

De video roept veel vragen op. Zo zegt Hanks niets over wie de makers zijn of welk product hij precies aanprijst, de vraag is of hij dat inmiddels zelf al weet. The New York Times meldt bovendien dat er van de video geen spoor op sociale media te vinden is. Een woordvoerder van de acteur was gisteren niet bereikbaar voor commentaar, aldus de krant.

Hanks is niet de enige die last lijkt te hebben van ongewenste digitale dubbelgangers. Ook de Amerikaanse ontbijtshowpresentator Gayle King, van CBS Mornings, had er onlangs mee te maken. Eind augustus waarschuwde ze via sociale media voor een gemanipuleerde video waarin ze een dieetmethode lijkt aan te prijzen.

"Ze hebben mijn stem en beeld gemanipuleerd om het erop te doen lijken dat ik het promoot, maar ik heb nog nooit van dit product gehoord of het gebruikt!", schrijft King. "Laat je niet misleiden door deze AI-video's."

De Amerikaanse YouTuber Jimmy Donaldson, beter bekend als MrBeast, waarschuwt vanochtend op X dat er ook van hem een AI-versie met reclame rondgaat op sociale media.

In de video stelt zijn AI-versie zich voor als "Mr Beast" en zegt hij 's werelds grootste iPhone 15-weggeefactie te organiseren. Kijkers worden aangemoedigd op een link te klikken om hun telefoon te claimen. "Zijn sociale media er klaar voor om de opkomst van AI-deepfakes tegen te gaan?", vraagt hij zich op X af. "Dit is een serieus probleem."

Risico voor beroemdheden

Dat er dergelijke video's van beroemdheden in omloop zijn, komt niet onverwacht. Met de komst van generatieve AI (kunstmatige intelligentie) wordt het makkelijker om beeld en audio van beroemdheden te genereren en ze van alles te laten zeggen.

De vrees dat op niet al te lange termijn het steeds moeilijker wordt om feit van fictie te onderscheiden, wordt gezien als een van de grootste risico's van de huidige ontwikkelingen op het gebied van AI.

Daarbij is het voor beroemdheden, van wie veel beeld en audio beschikbaar is, nog eens een groter risico. Hoe meer 'trainingsdata' AI ter beschikking heeft, hoe betrouwbaarder het resultaat kan worden.

Staking Hollywood

Het inzetten van AI was voor scriptschrijvers en acteurs in Hollywood bovendien een van de redenen om sinds deze zomer het werk neer te leggen. Vorige week kwam, na maanden onderhandelingen, een akkoord. Daarbij zijn er ook afspraken gemaakt over het gebruik van AI.

Net op tijd stelde de 22-jarige cryptobelegger Mattias Knijnenberg in november zijn geld veilig. Een paar dagen later liet de fraude bij platform FTX de cryptowereld op zijn grondvesten trillen. "Het lijkt hierdoor alsof het een grote shitzooi is in cryptoland", zei Knijnenberg. De 40-jarige Leonie Bosman zag de bui niet zo snel aankomen. In een paar tellen zag ze meer dan 10.000 dollar in rook opgaan. "Ik heb mijn lesje wel geleerd", treurde ze. "Maar het is wel een dure les."

In New York begint vandaag het strafproces tegen Sam Bankman-Fried, de hoofdverdachte van het cryptodrama. De 31-jarige Amerikaan wordt verdacht van megafraude. In november 2022 raakte de koers van het beursgenoteerde FTX in een vrije val na negatieve publiciteit. De waarde van veel cryptomunten stortte ineen.

"Niet eerder in mijn carrière heb ik zo'n compleet falende bedrijfscontrole gezien", zei de als puinruimer bij FTX aangestelde John Ray kort nadat het bedrijf uitstel van betaling had aangevraagd. "Er is ook geen betrouwbare financiële informatie beschikbaar." Een miljardenfonds dat werd gerund door kinderen, typeerden oud-werknemers FTX.

Ondertussen voelde ook de hoofdverantwoordelijke zich slachtoffer. "Ik ben net zo geschrokken over wat er de afgelopen maand is gebeurd als vele anderen", jammerde Bankman-Fried destijds vanuit zijn woning op de Bahama's. "Ik heb nog één werkende creditcard."

FTX, dat zowel binnen als buiten de cryptowereld een vlekkeloos imago had, viel als een kaartenhuis ineen.

Cryptohandelshuis

De kiem daarvan lag in 2019, toen de cryptowereld snel groeide. De aanhoudende lage spaarrente leidde tot veel scepsis over het monetaire beleid van centrale banken. Tegelijkertijd zetten diezelfde banken de geldpers regelmatig aan. Dat vele geld in omloop vond onder andere zijn weg naar crypto. Veel nieuwe cryptomunten werden gecreëerd en de handel was omvangrijk.

Hoe werkt de technologie achter bitcoin? NOS op 3 legde het uit in 2021:

In die turbulente tijd viel de opmars van Sam Bankman-Fried op. In 2017 richtte hij cryptohandelshuis Alameda op. De zoon van twee hoogleraren profileerde zichzelf als weldoener. Hij zei van geld meer geld te willen maken, zodat deze welvaart eerlijker verdeeld kan worden.

In 2019 bracht Bankman-Fried FTX naar de beurs, een marktplaats voor cryptomunten. Het ethisch verantwoorde imago van het bedrijf zorgde voor openlijk enthousiasme bij sporters, artiesten en politici als Katy Perry, Bill Clinton en Tom Brady.

Ook de grootste investeringsmaatschappij ter wereld, Blackrock, had interesse. Begin 2022 was het bedrijf al 31 miljard euro waard.

Coindesk

Alles veranderde op 2 november 2022. Coindesk, de belangrijkste nieuwssite voor cryptobeleggers, beschreef hoe FTX gaten op de balans van cryptohandelshuis Alameda vulde. Alameda bleek veel geld te hebben geleend aan zwakke cryptobedrijven. Om dit te verhullen werd de eigen cryptomunt van FTX, FTT, voor veel waarde op de balans gezet.

De koers van FTX daalde enorm. Toen het grootste crypto-handelsplatform ter wereld, Binance, vier dagen later het vertrouwen opzegde in FTX, haalden klanten ook hun crypto weg bij FTX.

Omdat FTX inmiddels zo'n belangrijk handelsplatform was, zakte de waarden van vele cryptomunten wereldwijd. 230 miljard dollar aan cryptowaarde verdampte.

Nieuwsuur legt het drama rond FTX uit:

Een week later konden klanten van FTX niet meer bij hun accounts. Bankman-Fried benadrukte dat hij met zijn team nog alles op alles zette om FTX te redden. Toen FTX failliet werd verklaard, werd duidelijk dat er 10 miljard dollar naar Alameda was overgeboekt. Hiervan is 10 procent niet terug vinden op de balans. Kortom: 1 miljard dollar is verdwenen.

"Ik heb het verkloot. Ik had het beter moeten doen", reageerde Bankman-Fried. Op 12 december werd hij gearresteerd op de Bahama's, onder andere op verdenking van fraude.

De Nederlandse advocaat Marius Hupkes werkt met buitenlandse advocaten om de bedrijvenstructuren van grote cryptobedrijven inzichtelijk te maken. Hij noemt Bankman-Fried een charlatan. "Crypto kun je perfect volgen van portemonnee naar portemonnee. Maar als je dan uiteindelijk uitkomt bij een portemonnee op de Kaaimaneilanden is het moeilijk om de persoon daarachter te achterhalen."

Strenger toezicht

Momenteel bestaat het Nederlandse toezicht uit een registratie bij De Nederlandsche Bank. Voor die registratie moeten Nederlandse cryptobedrijven vooral laten zien dat ze zich committeren aan regels voor witwasbestrijding. Per 2025 worden de eisen strengen als nieuw Europees toezicht in werking treedt.

Tot de val van FTX was de belofte van crypto dat ingelegd geld zou blijven staan waar het staat. Dit in tegenstelling tot banken die een groot deel van het ingelegde geld uitlenen en investeren om het te laten renderen. Bankman-Fried mag vanaf vandaag bij de rechter uitleggen hoe dit zo fout kon gaan.

De aanvoer van goederen vanuit Rusland naar Nederlandse zeehavens is sinds vorig jaar sterk afgenomen, als gevolg van de invasie van dat land in Oekraïne. Vanuit de VS kwam juist veel meer binnen. In totaal werd er in Nederland 622 miljoen ton geladen en gelost, 1,2 procent meer dan een jaar eerder.

Ondanks de daling van de aanvoer vanuit Rusland kwamen in 2022 de meeste goederen nog steeds uit dat land, zo blijkt uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De aanvoer vanuit Rusland daalde met zo'n 32 procent, maar in absolute zin was het land alsnog steeds de grootste leverancier van goederen aan Nederlandse zeehavens.

Pas toen er in december extra EU-sancties van kracht werden, op het gebied van aardolie en steenkool, kwam daar verandering in: in het eerste kwartaal van dit jaar kwamen de meeste goederen vanuit de VS.

Door het wegvallen van Russisch gas via leidingen, als gevolg van sancties, werd er in het vorige jaar veel meer gas via havens aangevoerd: de aanvoer nam toe met 60 procent, tot in totaal 16 miljoen ton. De aanvoer vanuit de VS verdubbelde zelfs, ten opzichte van in 2021.

Meer aardolie, minder containers

Ook kwam er 5,5 procent meer aardolie en aardolieproducten binnen, vooral uit het Midden-Oosten, Egypte en Angola. Vanuit Rusland daalde de aanvoer op dat vlak juist met 24 procent.

De aan- en afvoer van containers daalde in 2022 en ook daarin is de oorlog terug te zien: het aantal containers van en naar Rusland daalde enorm, met respectievelijk 79 en 70 procent.

Ook vanuit Oekraïne was een flinke daling van de aanvoer te zien en dan vooral op het gebied van ertsen: de aanvoer vanuit dat land daalde van 1,5 miljoen ton in 2021 tot 160 duizend ton een jaar later.

Igor inspecteert een gloednieuwe auto. Hij schopt tegen de banden en controleert met een speciaal apparaatje de laklaag op de bumper. "Deze gaat mee naar Rusland", zegt de auto-importeur vastberaden. In Moskou kan hij de westerse wagen voor de dubbele prijs verkopen.

De autohandel floreert in Armenië. Op dit open veld aan de rand van hoofdstad Jerevan staan de Duitse BMW's, Amerikaanse Fords en Tsjechische Skodas in eindeloze rijen te wachten op een nieuwe eigenaar. Een Russische eigenaar, want bijna alle auto's hier zijn geïmporteerd uit het Westen en worden geëxporteerd naar Rusland.

Deze autohandelaren vertellen over hun succesvolle handel:

De Russische sancties zijn daarmee een zegen voor Armenië. Omdat directe autohandel tussen het Westen en Rusland is stilgelegd, maken handelaren gebruik van landen als Armenië, Georgië of Kazachstan als tussenpartij. Via deze zogeheten re-export worden de sancties omzeild, zonder dat het strafbaar is.

De export van westerse landen naar Armenië is explosief gestegen. In 2022 steeg de import vanuit Nederland al met 60 procent en die groei zet ook dit jaar verder door. Uit onderzoek van de NOS bleek eerder al dat vanuit Nederland met name de export van luchtpompen en compressoren naar Armenië enorm toenam.

Andere landen die eruit springen zijn Griekenland en Cyprus, waarvan de export naar Armenië in 2022 respectievelijk 15 en 19 keer zo groot werd.

Ook de autohandel groeide explosief. In deze grafieken zie je hoe de import van auto's in Armenië steeg, en tegelijkertijd de export explodeerde:

Op de automarkt in Jerevan maakt het de handelaren niet uit dat zij als loophole voor de sancties worden gebruikt. "Wij maken ons niet druk om die sancties", vertelt Mike terwijl hij met wat collega-handelaren uitrust in de schaduw. "Wij moeten geld verdienen voor onze gezinnen. Iedereen hier heeft kinderen te voeden."

Hypocriet

De handelaren overtreden bovendien geen Armeense wet. Het land doet niet mee met de sancties tegen Rusland. Integendeel: Armenië en Rusland vormen een economische unie. "Het is daardoor heel eenvoudig voor een Rus om hiernaartoe te komen en een handeltje op te zetten", vertelt financieel analist Hovhannes Avetisyan in het zakencentrum van Jerevan.

"Zo gaat dat nou eenmaal. Mensen zien een manier om de sancties te omzeilen en daarmee veel geld te verdienen", stelt de econoom nuchter vast. "Zo werkt economie. Rusland heeft iets nodig en handelaren zorgen dat ze het krijgen." Volgens hem zijn het niet alleen de Russen die garen spinnen bij deze omzeiling van de sancties. "Het zijn de Europese bedrijven die besluiten gebruik te maken van deze route."

De kritiek dat Armenië een profiteur is van de oorlog vindt hij daarom hypocriet. "Europa sluit zelf ook gasdeals met Azerbeidzjan, terwijl dat land een dictatuur is waar mensenrechten worden geschonden, maar daar worden nu even de ogen voor gesloten omdat er een grote behoefte aan gas is."

Avetisyan denkt dat de kans klein is dat westerse landen ook sancties zullen instellen tegen Armenië. "Misschien wordt bedrijven opgedragen de export naar Armenië te controleren op eventuele doorverkoop aan Rusland, maar niet meer dan dat."

Feit is dat de re-export Armenië geen windeieren legt. Vorig jaar groeide de Armeense economie met 12,6 procent; dit jaar wordt een verdere groei van 5,5 procent verwacht. Toch houdt econoom Avetisyan zijn hoofd koel: "Het is geen duurzame economische groei. Als de oorlog voorbij is, verdampt deze handel weer."

Roet in het eten

Aan de florerende autohandel kan een einde komen. Buurland Georgië, dat tussen Rusland en Armenië ligt, nam al maatregelen. Vanaf vandaag wordt de re-export van vrijwel alle Europese auto's naar Rusland verboden. Een flinke domper voor de autohandelaren. "Ik heb al een maand geen auto verkocht", zegt een handelaar beduusd.

"Europa heeft waarschijnlijk met Georgië afgesproken om deze stap te zetten", vervolgt hij. "En wij, de normale mensen, ondervinden daar de gevolgen van."

Toch gaan de handelaren niet bij de pakken neerzitten. Regels zijn er om omzeild te worden, horen we. "We kunnen de auto's via Iran vervoeren, of via de lucht. Het wordt dan wel duurder, dus misschien dat de Russen dan minder interesse hebben."

De Russische autohandelaar Igor is ook niet bezorgd. "Mijn Russische klanten zijn bereid om te betalen. En ik vind wel een weg om de auto bij mijn klant te krijgen. Ik bedenk wel wat."

Speelgoedfabrikant Playmobil gaat een zesde van het aantal medewerkers ontslaan. Wereldwijd verdwijnen het komende jaar bijna 700 banen, waarvan 370 in Duitsland. Dat maakte het Duitse moederbedrijf Horst Brandstätter Group vandaag bekend, zo meldden diverse Duitse media.

De grote ontslagronde is volgens Horst Brandstätter Group noodzakelijk om Playmobil overeind te houden. Playmobil leed de afgelopen twee jaar verlies. Opmerkelijk genoeg begon de daling van de verkoop tijdens de coronaperiode, toen consumenten door de lockdowns juist veel meer speelgoed gingen kopen. Bij speelgoedblokjesfabrikant Lego stijgen de verkopen alleen maar.

Playmobil wijst nu naar de moeilijke economische situatie door de hoge inflatie. De arbeidsplaatsen zouden vooral via "natuurlijk verloop" moeten plaatsvinden, door personeel vervroegd met pensioen te sturen of een andere werkplek aan te bieden.

Er zijn minder blikjes op straat beland na de invoering van statiegeld erop. In zeker acht jaar is het aantal blikjes in het zwerfafval niet zo laag geweest, blijkt uit de nieuwste metingen van Rijkswaterstaat.

Demissionair staatssecretaris Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat maakt in een rapportage aan de Tweede Kamer wel de kanttekening dat dit een eerste meting betrof. Uit verdere metingen dit jaar moet blijken of er sprake is van een eenmalige uitschieter of een trend.

In het tweede kwartaal van dit jaar, na de invoering van statiegeld op blik per 1 april, was het aantal in het zwerfafval gevonden blikjes een derde minder ten opzichte van het gemiddelde van de drie jaren ervoor. In het eerste kwartaal was er nog sprake van een kleine stijging.

Daarnaast zet de daling van plastic flesjes in het zwerfafval verder door. In de eerste helft van dit jaar werden er ruim 60 procent minder flesjes gevonden ten opzichte van dezelfde periode in 2020. Dat was het laatste jaar dat er geen statiegeld op plastic flesjes betaald hoefde te worden.

Geen verschuiving naar drankkartons

Volgens Heijnen lijkt het aantal drankenkartons in het zwerfafval stabiel te zijn. Voor deze verpakkingen geldt geen statiegeld. Ze concludeert "voorzichtig dat er geen sprake van lijkt te zijn van een verschuiving van verpakkingen met statiegeld naar verpakkingen zonder statiegeld".

In september concludeerde Zwerfinator Dirk Groot, die sinds 2016 metingen verricht naar zwerfafval, nog dat er wel degelijk sprake is van een verschuiving. Sinds de invoering van statiegeld op flesjes in 2021 belanden er volgens Groot steeds meer drankenkartons op straat omdat een aantal fabrikanten met deze verpakking statiegeld willen omzeilen.

Staatssecretaris Heijnen concludeert in de Kamerbrief dat statiegeld werkt tegen zwerfafval. Tegelijkertijd wil ze dat producenten van drankverpakkingen veel harder hun best doen om plastic flesjes en blikjes in te zamelen.

Een maand geleden uitte ze haar onvrede nadat was gebleken dat het bedrijfsleven 68 procent van de plastic flessen had ingezameld, in plaats van de wettelijk verplichte 90 procent. De Inspectie Leefomgeving en Transport eiste toen verbetering op korte termijn van het Afvalfonds, dat verantwoordelijk is voor de inzameling.

Het is vanaf vandaag ook mogelijk om te videobellen met de Belastingdienst. Tijdens het videobellen kunnen mensen hulp krijgen van een medewerker bij bijvoorbeeld hun belastingaangifte.

De afgelopen twee jaar voerde de Belastingdienst 1500 test-videogesprekken met mensen van verschillende leeftijden en opleidingsniveaus. Volgens de Belastingdienst bleek uit die tests dat mensen het fijn vonden om te videobellen.

Het videobellen kan alleen op werkdagen tussen 09.00 uur en 16.30 uur, maar niet tijdens de lunch (12.00 tot 13.00 uur). Afdelingshoofd Bjorn Meijer, die zich bezighoudt met deze nieuwe dienst, zegt dat het videobelteam nu bestaat uit vier medewerkers per dag. "We beginnen kleinschalig om te kijken wat de behoefte is. Als de behoefte groeit, kunnen we verder opschalen."

Geen opnames

Het videobellen is met name bedoeld voor mensen die echt hulp ergens bij nodig hebben, zegt Meijer, niet voor mensen die willen weten wat de status is van een aanvraag. "We helpen iemand bij het doen van aangifte bijvoorbeeld of bij het aanvragen van een toeslag of een betalingsregeling."

Als iemand een afspraak heeft gemaakt, krijgt diegene een e-mail met daarin een beveiligde link naar het videogesprek. "Het downloaden van aparte programma's is voor videobellen dus niet nodig."

Telefoongesprekken worden bij de Belastingdienst wel eens opgenomen, maar bij de videogesprekken gebeurt dat niet. De Belastingdienst staat het ook niet toe dat dit andersom gebeurt.

En mochten er gegevens of informatie onbedoeld in beeld komen, worden mensen daarop gewezen, zegt Meijer. "Als er iets gebeurt aan de andere kant van de lijn dat niet voor onze ogen is bedoeld, waarschuwen we de mensen daarvoor."